آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

با توجّه به این که در دو آیه 151 سوره بقره، و 2 سوره جمعه،  تزکیه مقدّم بر تعلیم؛ و در آیه 129 سوره بقره تعلیم مقدّم بر تزکیه ذکر شده، نشان می دهد هریک از این دو امر در دیگرى اثر مى گذارد، یعنى تا مرحله اى از تزکیه نفس نباشد انسان به دنبال علم نمی رود و تا علم نباشد مراتب بالاتر تزکیه حاصل نمى شود.

با توجّه به این که در دو آیه 151 سوره بقره، و آیه 2 سوره جمعه از قرآن مجید، تزکیه مقدّم بر تعلیم؛ و در آیه 129 سوره بقره تعلیم مقدّم بر تزکیه ذکر شده، پاسخ این سوال چندان پیچیده نیست؛ زیرا علم جنبه طریقى و مقدّمى دارد و هدف نهایى، تربیت انسان و تزکیه نفوس و تکامل روح و جان مى باشد و به تعبیر دیگر تلاوت آیات قرآن و تعلیم علم و حکمت، همه براى رسیدن به آن هدفِ بزرگ است؛ بنابراین اینها همه مقدّمه اند و تزکیه، ذى المقدمه به شمار مى آید و اگر در دو آیه دیگر تزکیه پیش از تعلیم کتاب و حکمت ذکر شده، تنها براى نشان دادن اهمّیّت آن است.درهرحال هریک از این دو امر در دیگرى اثر مى گذارد، یعنى تا مرحله اى از تزکیه نفس نباشد انسان به دنبال علم نمی رود و تا علم نباشد مراتب بالاتر تزکیه حاصل نمى شود؛ بنابراین تعلیم و تزکیه در یکدیگر تأثیر متقابل دارند و ممکن است تنوّع آیات در این زمینه براى توجّه دادن به این امر باشد.البتّه نباید فراموش کرد که بعضى از علوم مانند علوم مربوط به معارف (معرفة الله) و شبیه آن جنبه ذاتى و نفسى دارد یا به تعبیر دیگر مطلوب بالذات است؛ ولى علوم دیگر تنها جنبه مقدمى دارد لذا ممکن است تنوّع آیات فوق، اشاره به این نکته نیز باشد.(1)