آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در مورد اینکه مراد از «اشراق» و روشن شدن زمین به نور پروردگار، که از خصوصیات روز قیامت است، چیست، تفسیرهایی بیان شده است: 1 ـ منظور حق و عدالت است. 2ـ اشاره به نورى است غیر از نور خورشید و ماه، که خداوند مخصوص آن روز مى آفریند. 3 ـ مراد همان انکشاف غطاء و کنار رفتن پرده ها و حجاب ها و ظاهر شدن حقایق اشیاء و اعمال انسان ها مى باشد.

در این که: منظور از «اشراق» و روشنائى به نور الهى در آیه «وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها»، (1) چیست؟ تفسیرهاى مختلفى گفته شده است که مهمتر از همه سه تفسیر زیر است:
1 ـ جمعى گفته اند: منظور از «نور ربّ»، حق و عدالت است که خداوند صفحه زمین را در آن روز با آن نورانى مى کند.
مرحوم «علامه مجلسى» در «بحار الانوار» مى گوید: «أَىْ أَضائَتِ الاَرْضُ بِعَدْلِ رَبِّها یَوْمَ الْقِیامَةِ لِأَنَّ نُورَ الاَرْضِ بِالْعَدْلِ»؛ (یعنى زمین به عدل پروردگار در روز قیامت روشن مى شود؛ زیرا نور زمین به عدالت است). (2)
بعضى دیگر، حدیث معروف نبوى را که مى گوید: «الظُّلْمُ ظُلُمتٌ یَوْمَ الْقِیامَةِ»؛ (ظلم در قیامت در صورت تاریکى و ظلمت، مجسم مى شود) شاهد این معنى گرفته اند. (3)
«زمخشرى» در «کشّاف» نیز همین معنى را برگزیده مى گوید: «در آن روز، زمین از اقامه عدل و گسترش قسط، در حساب و ارزیابى حسنات و سیئات روشن مى گردد».
2 ـ بعضى دیگر معتقدند: اشاره به نورى است غیر از نور خورشید و ماه، که خداوند مخصوص آن روز مى آفریند.
3 ـ مفسر عالیقدر، نویسنده «المیزان» مى گوید: مراد از روشن شدن زمین به نور پروردگار، که از خصوصیات روز قیامت است همان انکشاف غطاء و کنار رفتن پرده ها و حجاب ها و ظاهر شدن حقایق اشیاء و اعمال انسان ها از خیر و شر و اطاعت و عصیان و حق و باطل مى باشد، سپس به آیه 22 سوره «ق» بر این معنى استدلال کرده است: «لَقَدْ کُنْتَ فِی غَفْلَة مِنْ هذا فَکَشَفْنا عَنْکَ غِطاءَکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ»؛ (تو در غفلت از این موضوع بودى، ما پرده را از برابر چشمت کنار زدیم و امروز چشمت به خوبى مى بیند!)
درست است که این اشراق الهى، در آن روز همه چیز را شامل مى شود ولى ذکر خصوص زمین در این میان، به خاطر آن است که، هدف اصلى بیان حال مردم روى زمین در آن روز است.
البته، این تفسیرها تضادى با هم ندارد و قابل جمع است، هر چند تفسیر اول و سوم، مناسب تر به نظر مى رسد. (4)