آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند درباره رابطه کیفیت زندگی اخروی انسان با عملکردش در دنیا می فرماید: «اما کسى که ترازوهاى عملش سنگین است، او در یک زندگى سراسر رضایت بخش خواهد بود. اما کسى که ترازوهایش سبک است، جایگاه و پناهگاهش دوزخ است». در حقیقت تعبیر به (زندگى خشنود) حاکی از زندگى پر نعمت و سراسر آرامش بهشتیان در قیامت است، اما تعبیر به «فَاُمُّهُ هاوِیَه»، «اُمّ» به معنى مادر پناهگاهى است براى فرزندان که در مشکلات به او پناه مى برند. در واقع این گنهکاران محلى براى پناه گرفتن جز دوزخ نمى یابند.

خداى متعال در آیات 6 ـ 11 سوره «قارعه» به مرحله حشر و نشر و زنده شدن مردگان و تقسیم آنها به دو گروه پرداخته، مى فرماید: (اما کسى که ترازوهاى عملش سنگین است...)؛ «فَأَمّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوازینُهُ».
(او در یک زندگى سراسر رضایت بخش خواهد بود)؛ «فَهُوَ فی عیشَة راضِیَة».
(و اما کسى که ترازوهایش سبک است...)؛ «وَ أَمّا مَنْ خَفَّتْ مَوازینُهُ».
(جایگاه و پناهگاهش دوزخ است)؛ «فَأُمُّهُ هاوِیَةٌ».
(و تو چه مى دانى هاویه و دوزخ چیست؟!)؛ «وَ ما أَدْراکَ ما هِیَهْ»(1).
(آتشى است سوزان!)؛ «نارٌ حامِیَةٌ».
تعبیر به «عِیْشَة راضِیَة»؛ (زندگى خشنود) تعبیر بسیار جالب و رسائى است از زندگى پر نعمت و سراسر آرامش بهشتیان در قیامت، این زندگى آن قدر رضایت بخش است، که گوئى خودش «راضى» است، یعنى به جاى این که «مرضیة» گفته شود، براى تأکید هر چه بیشتر، به جاى اسم مفعول، «اسم فاعل» به کار رفته است.(2)
و این امتیاز بزرگ، مخصوص زندگى آخرت است؛ چرا که زندگى دنیا هر قدر مرفه، پر نعمت، توأم با امن و امان و رضایت و خشنودى باشد، باز از عوامل ناخشنودى خالى نیست، تنها زندگى آخرت است که سراسر رضایت، خشنودى، آرامش، امنیت مى باشد.
تعبیر به «أُمّ» در جمله «فَأُمُّهُ هاوِیَة» به خاطر این است که: «أُمّ» به معنى «مادر» است، و مى دانیم: مادر پناهگاهى است براى فرزندان که در مشکلات به او پناه مى برند و نزد او مى مانند و در اینجا اشاره به این است که: این گنهکاران خفیف المیزان، محلى براى پناه گرفتن جز دوزخ نمى یابند، واى به حال کسى که پناهگاهش «جهنم» باشد!
بعضى نیز گفته اند: معنى «أُمّ» در اینجا «مغز» است؛ زیرا عرب به مغز سر «أُمُّ الرّأْس» مى گوید، بنابراین معنى آیه چنین مى شود: آنها را با سر در جهنم مى افکنند، ولى این احتمال بعید به نظر مى رسد؛ زیرا در این صورت آیه بعد: «وَ ما أَدْراکَ ماهِیَه»؛ (تو چه مى دانى آن چیست؟)، مفهوم درستى نخواهد داشت.
«هاوِیَة» از ماده «هُوِىّ» به معنى افتادن و سقوط کردن است، و آن یکى از نام هاى «دوزخ» مى باشد؛ چرا که گنهکاران در آن سقوط مى کنند، و نیز اشاره به عمق آتش دوزخ است.
و اگر «أُمّ» را در اینجا به معنى «مغز» بگیریم، «هاویة» به معنى سقوط کننده مى باشد، ولى تفسیر اول صحیح تر و مناسب تر به نظر مى رسد.
«حامِیَة» از ماده «حَمْى» (بر وزن نفى) به معنى شدت حرارت است و «حامیة» در اینجا اشاره به سوزندگى فوق العاده آتش دوزخ است.
به هر حال، این جمله که مى فرماید: «تو چه مى دانى هاویه چیست؟ هاویه آتش سوزان است»، تأکیدى است بر این معنى که عذاب قیامت و آتش دوزخ فوق تصور همه انسان ها است.(3)