پاسخ اجمالی:
«زقّوم» به گفته اهل لغت اسم گیاهى تلخ، بدبو و بد طعم است. هم چنین »راغب» در «مفردات» مى گوید: «زقّوم» هر نوع غذاى تنفرآمیز دوزخیان است. از سویی قرآن نیز در توصیف «زقوم» می فرماید: «آن درختى است که از قعر جهنم مى روید! و شکوفه آن مانند کله هاى شیاطین است!» این گونه تشبیه براى بیان نهایت زشتى و چهره تنفرآمیز آن است، زیرا انسان از چیزى که متنفر باشد در ذهن خود براى آن قیافه اى زشت و وحشتناک ترسیم مى کند.
پاسخ تفصیلی:
«زقّوم» به گفته اهل لغت اسم گیاهى است تلخ و بدبو و بد طعم(1) و به گفته بعضى از مفسران، اسم گیاهى است که داراى برگ هاى کوچک و تلخ و بدبو است، در سرزمین «تهامه» مى روید که مشرکان با آن آشنا بودند.(2)
و در بعضى تفاسیر آمده است که: این گیاه، شیره اى دارد که وقتى به بدن انسان مى رسد، ورم مى کند.(3)
«راغب» در «مفردات» مى گوید: «زقّوم» هر نوع غذاى تنفرآمیز دوزخیان است. «لسان العرب» مى گوید: هنگامى که آیه «زقوم» نازل شد «ابوجهل» گفت: چنین درختى در سرزمین ما نمى روید، چه کسى از شما معنى «زقوم» را مى داند؟
در آنجا مردى از «آفریقا» حاضر بود، گفت: «زقوّم» به لغت آفریقائیان «کره و خرما» است!
«ابوجهل» به عنوان سخریه صدا زد: کنیز! مقدارى خرما و کره بیاور تا زقّوم کنیم! مى خوردند، مسخره مى کردند و مى گفتند محمد(صلى الله علیه وآله) در آخرت ما را به اینها مى ترساند! آیه نازل شد و پاسخ دندان شکنى به آنها داد: (آن درختى است که از قعر جهنم مى روید!)؛ «إنَّها شَجَرَةٌ تَخْرُجُ فى أَصْلِ الْجَحیم»(4).
سپس مى افزاید: (شکوفه آن مانند کله هاى شیاطین است!)؛ «طَلْعُها کَأَنَّهُ رُؤُسُ الشَّیاطین»،(5).
در اینجا این سؤال پیش مى آید: مگر مردم کله هاى شیاطین را دیده بودند، که قرآن شکوفه هاى «زقوم» را به آن تشبیه مى کند؟
مفسران در اینجا پاسخ هاى متعددى ذکر کرده اند:
بعضى گفته اند: یکى از معانى «شیطان» یک نوع مار بد منظر است که شکوفه «زقوم» به آن تشبیه شده است .
و بعضى گفته اند: یک نوع گیاه بد چهره است. ولى آنچه صحیح تر به نظر مى رسد این است که این تشبیه براى بیان نهایت زشتى و چهره تنفرآمیز آن است؛ زیرا انسان از چیزى که متنفر باشد در ذهن خود براى آن قیافه اى زشت و وحشتناک ترسیم مى کند و به هر چه علاقه مند است براى آن قیافه اى زیبا و دوست داشتنى.
لذا در عکسهائى که مردم براى فرشتگان مى کشند، زیباترین چهره ها را ترسیم مى کنند و بر عکس براى شیاطین و دیوها، بدترین چهره ها را، در حالى که نه فرشته را دیده اند و نه دیو را.
در تعبیرات روزمرّه، بسیار دیده مى شود که مى گویند: «فلان کس مانند عفریت است» یا «قیافه دیو دارد»!
اینها همه تشبیهاتى است بر اساس انعکاسات ذهنى انسان ها از مفاهیم مختلف، تشبیهاتى لطیف و گویا.(6)
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.