آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در روايات اسلامى بحث هاى گسترده و دقيقى بر روى مفهوم «سميع» و «بصير» شده است. امام علي(ع) مي فرمايد: «هر شنونده اى غير از او، از درك صداهاى ضعيف، كر است؛ صداهاى قوى گوش او را كر مى كند و آوازهاى دور را نمى شنود، و هر بيننده اى غير از او از ديدن رنگ هاى مخفى و اجسام بسيار كوچك ناتوان است». همچنین مي فرمايد: «او شنوا است ولى نه به وسيله دستگاه شنوائى، و بينا است ولى نه با گشودن پلك چشم‌ها». امام صادق(ع) هم مي فرمايد: «خداوند سميع است ولى بدون نياز به عضو شنوائى، و بصير است بدون نياز به چشم».

در روايات اسلامى، بحث هاى گسترده و دقيقى بر روى اين اوصاف الهى شده است كه در اینجا تنها به گوشه اى از آن اشاره مى كنيم؛
1- در خطبه اى از اميرمؤمنان على(عليه السلام) چنين مى خوانيم: «كُلُّ سَميِع غَيْرَهُ يَصَمُّ عَنْ لَطيفِ الأَصْواتِ، وُ يُصِمُّهُ كَبِيرُها، وَ يَذْهَبُ عَنْهُ ما بَعُدَ مِنْها، وَ كُلُّ بَصير غَيْرَهُ يَعْمَى عَنْ خَفِىِّ الأَلْوانِ وَ لَطيْفِ الاْجْسامِ»(1)؛ (هر شنونده اى غير از او، از درك صداهاى ضعيف، كر است؛ صداهاى قوى گوش او را كر مى كند، و آوازهاى دور را نمى شنود، و هر بيننده اى غير از او از ديدن رنگ هاى مخفى و اجسام بسيار كوچك ناتوان است).
2- ایشان در جاى ديگر مى فرمايد: «السَّميْعُ لا بِاَدات، وَ الْبَصيرُ لا بِتَفْرِيقِ آلَة»(2)؛ (او شنوا است ولى نه به وسيله دستگاه شنوائى، و بينا است ولى نه با گشودن پلك چشم ها!).
3- در خطبه ديگرى نيز آمده است: «فاعِلٌ لا بِمَعْنَى الْحَركاتِ وَ الآلَةِ بَصيرٌ اِذْ لامَنْظُوْرَ اِلَيْهِ مِنْ خَلْقِهِ»(3)؛ (او ايجاد كننده موجودات است امّا نه از طريق حركات و ابزار؛ و بينا بوده است حتّى در آن زمانى كه موجود قابل رؤيتى وجود نداشت!).
4- در حديث ديگرى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم كه در پاسخ اين سؤال كه آيا خداوند «سميع» و «بصير» است؟ فرمود: آرى او سميع و بصير است ولى: «سَمِيْعٌ بِغَيرِ جارِحَة، وَ بَصيرٌ بِغَيْرِ آلَة، بَلْ يَسْمَعُ بِنَفْسِهِ وَ يُبْصِرُ بِنَفْسِهِ»(4)؛ (او شنوا است بدون نياز به عضو شنوائى، و بينا است بدون احتياج به آلت مشاهده و چشم).
5- در بحارالانوار از امام صادق(عليه السلام) آمده است كه شخصى خدمتش عرض كرد: مردى از دوستان شما اهل بيت پيامبر(صلى الله عليه وآله) مى گويد: خداوند متعال همواره سميع بوده به وسيله گوش، و بصير بوده به كمك چشم! و عالم بوده به وسيله علم [زائد بر ذات] و قادر بوده به قدرت [زائد بر ذات]. امام خشمگين شد و فرمود: «مَنْ قالَ ذلِكَ وَ دانَ بِهِ فَهُوَ مُشْرِكٌ، وَ لَيْسَ مِنْ وِلايتنا عَلَى شَىء، اِنَّ اللهَ تَبارَكَ وَ تَعالَى ذاتُ عَلامَة سَميعَة بَصيرَة قادِرَة»(5)؛ (كسى كه اين سخن را بگويد و به آن عقيده داشته باشد، مشرك است و بهره اى از ولايت ما ندارد، خداوند متعال ذاتى است عين عالم و سميع و بصير و قادر[و اين صفات زائد بر ذات او نيست]).(6)