آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در سوره «لقمان»، اشاره ای به وسعت علم خداوند شده و با اعداد و ارقامى زنده و بى نظير اين مسأله را مجسّم کرده و مى فرمايد: «و اگر همه درختان روى زمين قلم شود، و دريا براى آن مركّب گردد، و هفت دريا به آن افزوده شود، [اينها همه تمام مى شود ولى] كلمات خدا پايان نمى گيرد». اكنون به محاسبه مى نشينيم: اگر حجم عظيم تمام جنگل ها و ميلياردها متر مكعب آب درياها كه سه چهارم كره زمين را پوشانده مورد توجّه قرار دهيم، چه وضع عجيبى به وجود مى آيد! قرآن می گوید: همه اينها تمام مي شود و كلمات الهى پايان نمى گيرد.

در سوره «لقمان»، تعبيرى از وسعت علم خداوند شده است كه با اعداد و ارقامى زنده و بى نظير اين مسأله را در نظر همگان مجسّم کرده و مى فرمايد: (و اگر همه درختان روى زمين قلم شود، و دريا براى آن مركّب گردد، و هفت دريا به آن افزوده شود، [اينها همه تمام مى شود ولى] كلمات خدا پايان نمى گيرد؛ خداوند توانا و حكيم است)؛ «وَلَوْ أَنَّمَا فِي الْأَرْضِ مِن شَجَرَةٍ أَقْلَامٌ وَالْبَحْرُ يَمُدُّهُ مِن بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ مَّا نَفِدَتْ كَلِمَاتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ». نظير همين آيه با كمى اختلاف در سوره «كهف» نیز آمده است.
اكنون به محاسبه مى نشينيم و با كمى دقّت مى بينيم از يك درخت ممكن است ده ها هزار قلم به دست آید، و براى نگاشتن تمام علوم و دانش هاى بشرى كه در هزاران كتاب از هزاران سال قبل تاكنون به يادگار مانده است، قلم هاى به دست آمده از چند درخت كافى است، شايد يك استخر كوچك از مركّب نيز مشكل ديگر آن را كفايت كند.

حال اگر حجم عظيم تمام جنگل ها و درختانى كه صفحات باغ ها و بسيارى از بيابان ها و كوه ها را پوشانده است در نظر بگيريم، و ميلياردها متر مكعب آب درياها كه سه چهارم كره زمين را با عمق زياد پوشانده مورد توجّه قرار دهيم، بعد هفت چندان آن را بر آن بيفزائيم ـ در صورتى كه عدد 7 را عدد تعداد بدانيم نه تكثير ـ چه وضع عجيبى به وجود مى آيد! و چه علوم و دانش هايى را مى توان با آن نوشت؟!
تازه قرآن مى گويد اينها همه پايان مى گيرد و كلمات الهى پايان نمى گيرد! آيا براى ترسيم كردن نامتناهى بودن علم خداوند تعبيرى از اين رساتر و گوياتر امكان دارد؟ ذكر اعداد و ارقام و اضافه كردن صفرها در كنار يك عدد هرگز نمى تواند عظمت يك عدد را روشن سازد، آنچنان اعداد، گوئى اعداد بى روح و بى رنگ اند، امّا عددى كه در اين آيه منعكس شده و كنايه از بى نهايت است يك عدد زنده و گويا و پرمعنايى است.

كلمه «البحر» با توجه به اين كه الف و لام در آن در اينگونه موارد براى عموم است تمام درياهاى روى زمين را شامل مى شود، از اين گذشته با توجّه به اين كه تمام درياهاى روى زمين به هم متصل است يك دريا محسوب مى شود و مى توان واژه مفرد را در آن به كار برد. بنابراين تعبير به «سَبْعةُ اَبْحُر» اشاره به اين است كه هفت برابر تمام اين درياهاى موجود بر آن افزوده شود.
منظور از «كَلِمَاتُ اللَّهِ» كلمات علم خداوند، يا به تعبير ديگر موجوداتى است كه علم خداوند به آنها تعلّق گرفته، و از آنجا كه علم او نامتناهى است و تمام درياها و درختان متناهى هستند مسلّماً قادر به رقم زدن آن علوم نخواهند بود. جالب اين كه «شجرة» به صورت مفرد و «اقلام» به صورت جمع ذكر شده تا اشاره باشد به قلم هاى زيادى كه از ساقه و شاخه يك درخت مى توان ساخت.

اگرچه درباره عدد هفت در اينجا دو احتمال وجود دارد: تعداد و تكثير ولى ظاهر اين است كه منظور همان عدد تكثير است، و مفهوم آن اين است كه هر قدر درياهاى ديگرى نيز بر آن افزوده شود باز هم كلمات الله پايان نمى گيرد. جمله آخر آيه نيز تأكيدى است بر همين مسأله، چرا كه عزّت خداوند به معناى قدرت بى نهايت او در امر خلقت و آفرينش است و حكمت او نيز تأكيدى است بر علم او به اسرار و دقايق موجودات عالم.
آخرين سخن در مورد آيه مورد بحث اين كه در شأن نزول آن چنين نقل كرده اند كه بعضى از يهود گفتند: خداوند همه چيز را در تورات ذكر كرده و چيزى باقى نمانده! پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمود: آنچه در تورات است نسبت به كلام الهى به منزله قطره اى است از درياها، سپس اين آيه نازل شد و وسعت علم خداوند را شرح داد. همچنين آورده اند كه آيه زمانى نازل شد كه جمعى از كفّار گفتند: آنچه را محمّد(صلى الله عليه وآله) مى آورد به زودى تمام خواهد شد. پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمود: اين كلام خدا است و تمام شدنى نيست و آيه در تبيين همين معنا نازل گشت.(1)،(2)