پاسخ اجمالی:
اینکه طبق آیات و روایات فراوان "خداوند روزی همه را تأمین می کند"، به معنای آن نیست که تلاش انسان برای کسب روزی و بهبود وضع زندگی بی معناست؛ چراکه با ملاحظه دیگر آیات و روایات می بینیم منظور از تضمین روزی، فراهم کردن زمینه های کسب روزی برای انسان است تا با تلاش خود بدان دست یابد و موارد استثنایی که خداوند علی رغم کوشش یا تنبلی اشخاص روزی های شان را کم یا زیاد می کند، به این خاطر است که مردم با فراموش کردن خدا، زیادی و کمی روزی خود را منحصر در کارهای خود نبینند.
پاسخ تفصیلی:
در بعضى از آيات قرآن آمده است كه رزق هر جنبنده اى بر خدا است؛ و خدا آن را تكفل فرموده است؛ «وَ ما مِنْ دابَّةٍ فِى اْلأَرْضِ اِلّا عَلَى اللهِ رِزْقُها...»(1)؛ (هیچ جنبنده اى در زمین نیست مگر این که روزى او بر خداست...)، و در بعضى ديگر آمده است كه وسعت و تنگى روزى به خواست خدا است.(2) در روايات اسلامى نيز به اين معنى اشاره شده است؛ اميرمؤمنان(علیه السلام) مى فرمايد: «وَقَدَّرَ الأَرْزاقَ فَكَثَّرَها وَ قَلَلَّها وَ قَسَّمَها عَلىَ الضِّيْقِ وَ السَّعَةِ»(3)؛ (خداوند ارزاق را مقدّر ساخته و زياد و كم نموده و برحسب تنگى و وسعت معيشت آن را تقسيم كرده است). همچنین در حديث ديگرى از آن حضرت مى خوانيم كه در تشويق براى تحصيل علم مى فرمايد: «اِنَّ طَلَبَ الْعِلْمِ أَوْجَبُ عَلَيْكُمْ مِنْ طَلَبِ الْمالِ، اِنَّ الْمالَ مَقْسُوْمٌ مَضْمُوْنٌ لَكُمْ قَدْقَسَّمَهُ عادِلٌ بَيْنَكُمْ وَ ضَمِنَهُ وَ سَيَفِى لَكُمْ وَ الْعِلْمُ مَحْزُوْنٌ عِنْدَ اَهْلِهِ اُمْرِتُمْ بِطَلَبِهِ...»(4)، (طلب دانش بر شما از طلب مال لازم تر است؛ چرا كه مال تقسيم و تضمين شده و عادلى آن را قسمت نموده و ضمانت كرده و وفا مى كند، ولى علم و دانش در نزد اهل آن است و شما مأمور به طلب آن هستيد...).
اكنون اين سؤال پيش مى آيد كه اگر چنين باشد تلاش و كوشش براى تحصيل معاش و روزى و برنامه ريزى براى بهبود وضع اقتصادى يك جامعه چه مفهومى خواهد داشت؟ ولى با توجّه به ساير آيات و روايات هنگامى كه همه در كنار هم چيده شود، پاسخ اين سؤال روشن مى شود كه منظور از تضيمن رزق از سوى خداوند و تكفّل و تعهّد و تقسيم آن، فراهم آوردن زمينه ها است.
زمينه هايى در خارج از وجود انسان و زمينه هايى در درون وجود او است كه هرگاه دست به دست هم دهند انسان سهم خود را از روزى دريافت مى كند. اين درست به آن مى ماند كه حقوق كاركنان يك دستگاه از ناحيه رئيس آن دستگاه تعيين مى شود؛ ولى هرگز حقوق را در خانه آنها نمى آورند؛ بلكه آنها بايد كار كنند، سپس شخصآ بروند و ليست حقوق را پر كنند و حق خود را دريافت دارند.
اين نكته را نيز نبايد فراموش كرد كه خداوند براى اينكه مردم، در عالم اسباب گم نشوند و روزى را نتيجه منحصر به فرد تلاش و كوشش هاى خود ندانند؛ گاه به اشخاصى روزى مى رساند كه تلاش چندانى نكرده اند؛ و گاه روزى را از كسانى مى گيرد كه پرتلاش اند تا روشن سازد در پشت اين دستگاه، قدرت ديگرى حاكم است. ولى نبايد فراموش كرد اينها در حقيقت استثناء هايى است، اما اصل اساسى همان تلاش و كوشش است.
شايد به خاطر همين امر در حديثى از پيغمبر اكرم(صلوات الله علیه و آله) آمده است كه فرمود: «وَاعْلَمُوا أنَّ الرِّزْقَ رِزْقانِ: فَرِزْقٌ تَطْلُبُونَهُ وَ رِزْقٌ يَطْلُبُكُمْ فَاطلبُوا أَرْزاقَكُمْ مِنْ حَلالٍ، فَأِنَّكُمْ اِنْ طَلَبْتُمُوها مِنْ وُجُوْهِها أَكَلْتُمُوْها حَلالا وَ اِنْ طَلَبْتُمُوها مِنْ غَيْرِ وُجُوهِها أَكَلْتُمُوها حَراما»(5)؛ (بدانيد رزق دو گونه است رزقى كه شما به دنبال آن مى رويد و رزقى كه به دنبال شما مى آيد. بنابراين رزق را از طريق حلال طلب كنيد كه اگر از طريق صحيح آن بطلبيد آن را به صورت حلال مى خوريد، و اگر از غير طريق صحيح بطلبيد همان را به صورت حرام مى خوريد!). اين دوگانگى روزى در واقع دليلى است بر جمع ميان آيات و رواياتى كه روزى را مقسوم و تضمين شده مى شمرد؛ و آيات و رواياتى كه در نقطه مقابل آن، جد و جهد و تلاش را شرط بهره گيرى از روزى معرفى مى كند.(6)
به علاوه آن، آگاهى بر اين دوگانگى رزق، سبب مى شود كه افراد حريص از حرص باز ايستند و مؤمنان خود را آلوده كارهاى حرام براى طلب روزى بيشتر نكنند و محرومان نيز به يأس و نوميدى كشيده نشوند.(7)
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.