پاسخ اجمالی:
حدود سه چهارم سطح زمين را آب فرا گرفته، لذا دریاها و اقيانوس ها نقشی بی بدیل در حمل و نقل و تأمین غذای بشر داشته و دارند. از این رو قرآن می فرماید: «كشتى ها را مى بينى كه در دريا سينه آب را مى شكافند و به پيش مى روند». البته در حرکت کشتی ها لازم است كيفيّت و قوانينى بر مواد سنگين و سبك حاكم باشد كه آن را روى آب نگهدارد. لغزندگى آب، وزش بادهاى منظّم، و عمق كافى درياها و...، اسباب حرکت كشتى ها را فراهم می کنند. از این رو قرآن از حركت كشتى ها به عنوان يكى از نعمت ها و آیات الهی نام می برد.
پاسخ تفصیلی:
پیشرفت علوم و دانش بشری ثابت کرده حدود سه چهارم روى زمين را آب فرا گرفته، و اقيانوس ها و درياها همگى به يكديگر ارتباط دارند؛ و نيز از قديم الايّام، انسان از درياها، براى حمل ونقل بیشترین استفاده را كرده و از منافع آن بهره مند شده است. بعلاوه قسمت مهمى از مواد غذائى از دريا به دست مى آيد؛ و نيز قسمت قابل توجّهى از مواد مختلفى كه در صنايع به كار مى رود از درياها بدست می آید. از این گذشته، نقش درياها در ايجاد ابرها و بارش باران بر تمام خشكى ها بر كسى پوشيده نيست؛ همانگونه كه حيوانات دريا و تنوّع و شگفتى هاى آن تقريبا بر همه معلوم است. روى اين جهات است كه قرآن مجيد درياها و كشتى ها را از آيات حق شمرده؛ و انسان ها را به مطالعه اسرار آن دعوت نموده است.
آیه 14 سوره نحل به عنوان معرّفى ذات مقدّس خداوند، مى گويد: (او كسى است كه درياها را مسخر شما كرد)؛ «وَ هُوَ الَّذِىْ سَخَّرَ الْبَحْرَ». اين تعبير نشان مى دهد كه دريا با تمام وجودش در خدمت انسان است؛ و به راستى چنين است. نخستين جوانه حيات در درياها آشكار شده، و از گذشته تا امروز منبع مهمّى براى انواع نيازمندى‌هاى بشر و ادامه حيات او بوده است. در ادامه اين آيه روى سه موضوع تكيه شده:
نخست اينكه: انسان مى تواند گوشت تازه از دريا به دست آورد؛ «لِتَأْكُلُوا مِنْهُ لَحْما طَرِيّا». گوشت فراوانى كه هرگز زحمت پرورش آن را نكشيده؛ و در بسيارى از نقاط روى زمين به صورت كاملا تازه در اختيار انسان ها قرار مى گيرد. تكيه روى طراوت و تازگى اين گوشت علاوه بر اشاره به لطافت فوق العاده گوشت ماهى ها، اين نكته را يادآور مى شود كه در آن عصر و زمان كه به خاطر مشكلات به دست آوردن گوشت تازه، از گوشت هاى كهنه استفاده مى كردند اين نعمت اهمّيّت خاصّى داشت؛ و در عصر و زمان ما نيز كه به جهات ديگرى گوشت هاى كهنه و يخ زده فراوان است نيز اهمّيّت اين تعبير پابرجا است. بعضى از مفسّران گفته اند: اين تعبير اشاره به قدرت نمائى خداوند در زمينه آفرينش گوشت هاى لطيف و خوش طعم در آب هاى شور و تلخ است.(1)
تعبير به «لحم»؛ (گوشت) ممكن است اشاره به اين باشد كه قسمت عمده ماهى گوشت است و استخوان بسيار كمى دارد؛ برخلاف بسيارى از حيوانات ديگر. با توجّه به اينكه در عصر ما مسأله استفاده از ماهى ها براى تغذيه بشر مورد توجّه بيشترى قرار گرفته؛ اهمّيّت اين نعمت الهى روشن تر مى شود. قرآن دوّمين منفعت دريا را استخراج وسائل زينتى و جواهرات مخصوص ذكر مى كند: «وَ تَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْيَةً تَلْبَسُوْنَها». گوئى مى فرمايد: از ضرورى ترين مواد غذائى تا نيازهاى غير ضرورى و تزيينى از دريا استخراج مى شود، و همه در اختيار شما است. در مورد سوّمين منفعت درياها، پيامبر(صلی الله علیه وآله) را مخاطب ساخته و مى فرمايد: (كشتى‌ها را مى بينى كه سینه دريا را مى‌شكافند)؛ «وَ تَرى الْقُلْكَ مَواخِرَ فِيْهِ». (تا شما [به تجارت پردازید و] از فضل خدا بهره گیرید شاید شکر نعمتهای او را بجا آورید!)؛ «وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُروُنَ».
براى اينكه كشتى ها بتوانند از اقيانوس ها و درياها به عنوان مهم ترين راه حمل و نقل کالا و مسافر استفاده كنند؛ بايد امورى دست به دست هم دهد: كيفيّت و قوانينى بر مواد سنگين و سبك حاكم باشد كه آن را روى آب نگهدارد. لغزندگى آب، و بادهاى منظّمى كه بر صفحه اقيانوس ها مى وزد، و عمق كافى درياها دست به دست هم داده تا كشتى هاى غول پيكر بتوانند بر صفحه اقيانوس ها حركت كنند. كشتى هايى كه با استفاده از نيروى بخار به صورت عظيم ترين صنايع بشر در آمده، و گاه يكى از آنها به عظمت يك شهر است و مى تواند كارى را كه ده ها هزار اتومبيل انجام مى دهند به تنهايى انجام دهد. [كشتى‌هاى پانصد هزار تنى به اندازه پنجاه هزار اتومبيل ده تن، بار با خود مى برد!]. اين مسأله به اضافه مسأله استخراج انواع مواد غذائى و غير غذائى و زينتى، دليل روشنى است بر علم و قدرت خالق جهان كه اين همه نعمت را به رايگان در اختيار انسان‌ها قرار داده است.
در آيه 12 سوره فاطر همان نعمت هاى سه گانه‌اى را كه در آيه قبل به آن اشاره شده بود (گوشت تازه، وسائل زينتى، حركت كشتى ها بر صفحه درياها) نيز تكرار شده و روى آنها تكيه نموده است. با اين تفاوت كه در آغاز آيه به درياهاى آب شيرين و آب شور اشاره کرده و مى گويد: (اين دو دريا... كه يكى آبش شرين و نوشيدنش خوشگوار است و اين يكى شور و تلخ و گلوگير است يكسان نيستند)؛ «وَ ما يَسْتَوِى الْبَحْران هذا عَذْبٌ فُراتٌ سائِغٌ شَرابُهُ وَ هذا مِلْحٌ أُجاجٌ».
گرچه اكثر درياهاى روى زمين درياهاى آب شورند؛ ولى دريا و درياچه هاى آب شيرين نيز كم نيستند كه نمونه هاى متعدّدى از آن ديده مى شود، و مورد استفاده فراوان است. بعلاوه نهرهاى عظيمى كه به درياى شور مى ريزند و در آن پيشروى كرده، آبهاى شور را عقب مى زنند و تا مدت زيادى با آن مخلوط نمى شوند عملا درياى آب شيرينى توليد مى كنند كه در موقع جزر و مد، سواحل زيادى را آبيارى كرده، و باغات و مزارع عظيمى را پرورش مى دهند. در آيه 12 سوره جاثیه سخن از تسخير درياها براى انسان است «اللهُ الَذِّى سَخَّرَلَكُمْ الْبَحْرَ». ولى از ميان بركات مختلف دريا، تنها روى مسأله كشتيرانى تكيه شده است؛ كه در آيات قبل نيز به آن اشاره شده بود. آیاتی از سوره شوری، كشتى هاى عظيم را كه همچون كوه هاى متحرّك بر صفحه درياها ظاهر مى شوند را از آيات و نشانه هاى خدا شمرده و مى فرمايد: «وَ مِنْ آياتِهِ الْجَوارِ فِى الْبَحْرِ كَاْلأَعْلامِ».
راستى چه كسى اقيانوس ها را با اين وسعت و عمق و ويژگى ها آفريد؟ چه كسى به چوب و آهن اين خاصّيت را بخشيد كه بر صفحه آب ثابت بماند؟ و چه كسى به بادها دستور داده است كه به صورت منظّم بر صفحه درياها بوزند، و به انسان اجازه دهند تا از هر نقطه اى به نقطه ديگر كه مايل است برود، و ميليون ها کالا و سرمايه را از طريق دريا جابجا كند؟ آيا اين نظام متقن و محكم، و همچنين نظامى كه بر نيروى بخار و برق حاكم است؛ دليل روشنى بر علم و حكمت پروردگار نيست؟ در اينجا قرآن مجيد كشتى هاى بزرگ را به «اَعْلام» تشبيه مى كند. «اَعْلام» جمع «عَلَم» (بر وزن قلم) به گفته «راغب» در «مفردات»، در اصل به معنى اثرى است كه از آن به وجود چيزى علم حاصل مى شود؛ مانند: نشانه هايى كه بر جادّه ها قرار مى دهند. پرچم لشكر، و كوه را نیز از اين جهت علم ناميده اند كه نشانه روشنى است كه از دور نمايان است؛ و كشتى هاى بزرگ از اين جهت به كوه ها تشبيه شده اند كه همچون كوه از دور نمايان هستند.
جالب اينكه قرآن به دنبال اين آيه مى گويد: (اگر خدا اراده كند باد را ساكن مى سازد تا كشتى ها بر پشت دريا متوقف مانند)؛ «اِنْ يَشَأْ يُسْكِنِ الرِّيْحَ فَيَظْلَلْنَ رَواكِدَ عَلى ظَهْرِهِ». يا اگر بخواهد مى تواند بادها را چنان نامنظم و درهم و برهم قرار دهد كه نه تنها هيچ كشتى ای به مقصد نرسد؛ بلكه همه را در دريا غرق و واژگون كند. لذا در پايان آيه باز تأكيد مى كند كه (در اين امر نشانه هايى است براى صابران شكرگزار)؛ «اِنَّ فِى ذلِكَ لاَياتٍ لِكُلِّ صَبّارٍ شَكُوْرٍ». آنها كه با صبر و حوصله اين نشانه ها را پى گيرى كرده؛ و بعد از درك حقيقت در مقام شكرگزارى بر مى آيند، و سر بر آستان با عظمت حق مى نهند.
در آيه 35 سوره لقمان نيز به همين مطلب، يعنى حركت كشتى ها در درياها به عنوان يكى از نعمت هاى بزرگ خدا اشاره كرد؛ با اين تفاوت كه مى گويد: هدف از اعطاى اين نعمت اين بوده است كه خداوند بعضى از آياتش را به شما نشان دهد «لِيُرِيَكُمْ مِنْ آياتِهِ». به همين جهت در آيه 164 سوره بقره كه بحث از هفت نشانه از نشانه هاى حق به ميان مى آورد؛ سومين نشانه را كشتى هاىی ذكر مى كند كه در درياها به سود انسان ها به حركت در مى آيند: «وَالْفُلْكِ الَّتى تَجْرى فِى الْبَحْرِ بِما يَنْفَعُ النّاسَ». در پايان آين آيه تأكيد مى كند كه در اين امور نشانه هايى از ذات پاك خدا و يگانگى او است براى مردمى كه تعقّل مى كنند: «لاَياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ».
در آيه 66 سوره اسراء بر ربوبيت خداوند تكيه مى كند؛ و مى گويد: به سراغ بت ها نرويد، بت ها پروردگار شما نيستند؛ (پروردگار شما كسى است كه كشتى را در دريا به سود شما با ملايمت و مداومت به حركت در مى آورد)؛ «رَبُّكُمُ الَّذِى يُزْجِى لَكُمُ الْفُلْکَ فِى الْبَحْرِ». در اينجا به تعبير تازه اى برخورد مى كنيم: «يُزْجى» از مادّه «ازجاء» به طورى كه در «مصباح اللّغه» آمده است به معنى راندن چيزى با ملايمت و نرمش است؛ و از «مقائيس اللّغه» استفاده مى شود كه به معنى راندن مداوم و مستمرى مى باشد؛ و اين دو نكته در حركت كشتى ها بر صفحه اقيانوس ها قابل توجّه است. مخصوصا در كشتى هاى بادبانى، معمولا بادها با ملايمت و به طور مداوم كشتى ها را به نرمى و به طور مستمر به حركت در مى آورد. اگر بادها داراى نوسان شديد بودند، و يا استمرار نداشتند؛ دائما كشتى را با تكان هاى شديد و لرزه ها مواجه می ساختند؛ و گاه نيز در وسط دريا متوقّف و سرگردان مى‌كردند. اين تعبير قرآن اسرار تازه اى از اين آيت الهى را نشان مى دهد.
به اين ترتيب از مجموع آيات فوق، فوائد مختلفى براى آفرينش درياها استفاده مى شود كه هر كدام آيتى از آيات او است. مخصوصا حركت كشتى ها با آن نظام حساب شده بر صفحه اقيانوس ها. هميشه اهمّيّت يك نعمت را در صورت فقدان آن بايد جستجو كرد. اگر درياها نبودند نه تنها قسمت مهم کالا‌ها كه از طریق آبها حمل مى شود راكد مى ماند، كه مقدار زيادى از مواد غذائى و صنعتى و زينتى نيز از ميان مى رفت؛ و از همه مهم تر، نه ابرى بر مى خواست، و نه بارانى مى باريد، و هواى خشك و سوزان همه موجودات زنده را به نابودى مى كشانيد.(2)
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.