آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) درباره نشانه های ناراحتی از «قضای الهی» می فرماید: «كسى كه براى دنيا غمگين باشد از قضاى الهى ناخشنود است». در حقیقت گاه ضررهایی به انسان می رسد که بر اثر ندانم كارى هاى خود اوست که بايد خود را ملامت كند و گاه بر اثر امورى خارج از اختيار انسان است، و از اين به قضاى الهى تعبير مى شود. لذا اندوهگين شدن براى اين امور، اظهار ناراحتى در برابر قضاى الهى است. از سویی تسليم بودن در برابر قضاى الهى، دو اثر مثبت دارد: اول موجب آرامش روح انسان شده و دوم يأس و نوميدى را از انسان دور مى كند.

امام علي(عليه السلام) در حکمت 228 «نهج البلاغه» مى فرمايد: (كسى كه براى دنيا غمگين باشد [درواقع] از قضاى الهى ناخشنود است)؛ «مَنْ أَصْبَحَ عَلَى الدُّنْيَا حَزِيناً فَقَدْ أَصْبَحَ لِقَضَاءِ اللَّهِ سَاخِطاً».
با توجه به اين كه آنچه در عالَم رخ مى دهد به اراده خداست و معناى توحيد افعالى همين است كه «لَا مُؤَثِّرَ فِى الْوُجُودِ إلَّا اللهُ» بنابراين اگر بر اثر حوادثى بخشى از امكانات دنيوى ما از دست برود در واقع قضاى الهى بوده و اگر كسى به سبب آن اندوهگين گردد در واقع به قضاى الهى خشمگين شده است. به تعبير ديگر، گاه ضررها و زيان ها و حوادث نامطلوب بر اثر كوتاهى ها و ندانم كارى هاى خود ماست كه بايد خود را درباره آن ملامت كنيم و گاه بر اثر امورى است كه خارج از اختيار ماست و اين همان چيزى است كه به عنوان قضاى الهى تعبير مى شود. اندوهگين شدن براى اين امور در واقع اظهار ناراحتى در برابر قضاى الهى است.
از سوى ديگر توجه به اين حقيقت كه انسان بايد در برابر قضاى الهى تسليم باشد دو اثر مثبت در انسان دارد: نخست موجب آرامش روح انسان است و ديگر اين كه يأس و نوميدى را از انسان دور مى دارد و وى را از حالت انفعالى دور ساخته به سوى آينده اى بهتر حركت مى دهد. در قرآن مجيد در سوره «توبه» مى خوانيم: «إِنْ تُصِبْكَ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَ إِنْ تُصِبْكَ مُصيبَةٌ يَقُولُوا قَدْ أَخَذْنا أَمْرَنا مِنْ قَبْلُ وَ يَتَوَلَّوْا وَ هُمْ فَرِحُونَ * قُلْ لَنْ يُصيبَنا إِلَّا ما كَتَبَ اللَّهُ لَنا هُوَ مَوْلَانَا وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ»(1)؛ (هرگاه نيكى به تو رسد، آنها را ناراحت مى كند، و اگر مصيبتى به تو رسد، مى گويند: ما تصميم خود را از پيش گرفته ايم و [از نزد تو] باز مى گردند؛ در حالى كه خوشحالند! * بگو: هيچ حادثه اى براى ما رخ نمى دهد؛ مگر آنچه خداوند براى ما مقرّر داشته است؛ او پشتيبان و سرپرست ماست، و مؤمنان بايد تنها بر خدا توكّل كنند!).
دشمنان اسلام اصرار داشتند كه مسلمانان و شخص پيامبر(صلی الله عليه وآله) را در برابر حوادثى كه رخ مى دهد ناراحت كنند، لذا هنگامى كه مصيبتى براى مسلمانان پيش مى آمد اظهار خوشحالى مى كردند و آن را دليل بر عدم حقانيت اسلام مى گرفتند. خداوند به پيغمبر گرامى اش(صلی الله عليه وآله) مى فرمايد: «بگو اين حوادث قضاى الهى است او مولاى ماست [و براى ما غير از نيكى نمى خواهد و به همين دليل ما بر او توكل مى كنيم]». اين منطق، منافقان را مأيوس و دوستان را اميدوار مى كرد.
البته طبيعى است كه انسان با از دست دادن مال و ثروت يا مقام و فرزند و امثال آن غمگين مى شود؛ ولى براى مؤمن اين غمگينى، امر موقتى است، هنگامى كه در قضاى الهى فكر كند و به اين نكته توجه نمايد كه خداوند هم حكيم است هم رحمان و رحيم است و چيزى جز خير بندگانش را نمى خواهد در اين حال غم و اندوه فروكش مى كند و جاى خود را به رضا و تسليم مى دهد.(2)