آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در كتاب «تاريخ قم»، که اکنون در دست ماست اثری از قضیّه «مسجد مقدس جمکران» وجود ندارد؛ چرا كه كتاب فعلي يك چهارم اصل كتاب مى باشد و تنها پنج باب از كل بيست باب كتاب به دست ما رسيده و به احتمال قوى، قضيه جمكران در آن بخشِ مفقود شده از كتاب آمده است.

اين مطلب درست است كه در کتاب «تاریخ قم» که در حال حاضر وجود دارد و پنج باب دارد اثری از قضیّه «مسجد مقدس جمکران» نیست؛ ولی نباید فراموش کرد که كتاب «تاريخ قم» كه الآن در دسترس محققين است، يك چهارم اصل كتاب مى باشد نه همه آن؛ زيرا مطابق آنچه در كتاب آمده اين كتاب مشتمل بر بيست باب بوده كه تنها پنج باب آن به دست ما رسيده و چاپ شده است و لذا احتمال قوى دارد كه قضيه مسجد مقدس جمكران در آن بخشى از کتاب بوده كه مفقود شده است و مرحوم محدث نورى و مشايخ او بر اصل كتاب دسترسى پيدا نكرده اند و لذا او اين قضيه را از سيد نعمت الله جزايرى نقل كرده كه اصل نسخه «تاريخ قم» در دسترس او بوده است.(1)