آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) درباره «بی اعتباری دنیا» می فرماید: «خدا فرشته اى دارد كه همه روز بانگ مى زند بزاييد براى مردن و گردآوريد براى فنا و بنا كنيد براى ويران شدن». در واقع امام(ع) روى سه چيز از مهم ترين مواهب زندگى دنيا انگشت گذارده و سرانجامِ آنها را روشن ساخته: فرزندان كه عزيزترين سرمايه انسان اند، اموال كه براى آن زحمت فراوان کشیده و بناهاى مجلل كه گاه قسمت عمده عمر خود را صرف آن مى كند. حضرت سرانجام همه آنها را فنا دانسته است. آری تنها چيزى كه براى انسان باقى مى ماند اعمال خيری است كه نزد خدا ذخيره مى شود.

امام علي(عليه السلام) در حکمت 132 «نهج البلاغه» به سرنوشت انسان ها و مواهب و نعمت هاى آنها اشاره كرده مى فرمايد: (خداوند فرشته اى دارد كه همه روز بانگ مى زند بزاييد براى مردن و گردآوريد براى فنا و بنا كنيد براى ويران شدن)؛ «إِنَّ لِلَّهِ مَلَكاً يُنَادِي فِي كُلِّ يَوْمٍ: لِدُوا لِلْمَوْتِ، وَ اجْمَعُوا لِلْفَنَاءِ، وَ ابْنُوا لِلْخَرَاب‏».
لام در «لِلْمَوْتِ» و «لِلْفَناءِ» و «لِلْخَرابِ» لام سببيّه نيست؛ بلكه لام غايت است؛ يعنى فرزند بزاييد ولى عاقبتش مرگ است و اموال گردآورى كنيد سرانجامش فناست و بناهاى پرشكوه برپا سازيد عاقبت آن ويرانى است.
شبيه چيزى است كه در قرآن مجيد در داستان فرعون و همسرش به هنگام گرفتن قنداقه موسى از آب نيل آمده است، «فَالْتَقَطَهُ آلُ فِرْعَوْنَ لِيَكُونَ لَهُمْ عَدُوّاً»(1)، (هنگامى كه مادرش به فرمان خدا او را به دريا افكند خاندان فرعون او را [از آب] گرفتند، تا سرانجام دشمن آنان و مايه اندوهشان گردد)، يعنى عاقبت كار چنين شد.
در حقيقت امام(عليه السلام) روى سه چيز از مهم ترين مواهب زندگى دنيا انگشت گذارده و سرانجامِ همه آنها را روشن ساخت: فرزندان كه عزيزترين سرمايه انسان اند و اموال كه براى آن زحمت فراوان مى كشد و بناهاى مجلل كه گاه قسمت عمده عمر خود را صرف آن مى كند. امام(عليه السلام) مى فرمايد: هيچ يك از اينها بقا و دوامى ندارد و سرانجام گرد و غبار فنا بر روى همه آنها مى نشيند تنها چيزى كه براى انسان باقى مى ماند اعمال خير و نيكى هاست كه نزد خدا ذخيره مى شود، قرآن مى گويد: «مَا عِنْدَكُمْ يَنفَدُ وَمَا عِنْدَ اللهِ بَاق»(2)؛ (آنچه نزد شماست از ميان مى رود و آنچه نزد خداست باقى مى ماند).
در اين كه آيا واقعاً فرشته اى فرياد مى زند و ما صداى او را نمى شنويم يا زبان حال جهان آفرينش و طبيعت دنياست يا صدايى است كه از جان و فطرت و عقل ما بر مى خيزد و مَلَك اشاره به آن است، محلّ گفتگو است. كسانى كه آن را تفسير به طبيعت دنيا و مانند آن كرده اند، دليلشان اين است كه اگر واقعاً مَلَكى صدا بزند و ما نداى او را نشنويم چه فايده اى مى تواند داشته باشد؟ ولى به اين ايراد مى توان پاسخ داد كه وقتى نداى آن ملك به وسيله اولياءالله براى ما نقل شود تأثيرش واضح است مثل اين كه ما براى كسى نقل كنيم كه فرزندت را در فلان شهر ديديم كه فرياد مى زد مرا يارى كنيد. در اين گونه موارد صداى شخص غائب به وسيله شخص حاضر رسيده است.
بهترين راه براى اين كه انسان سرنوشت آينده خود را تشخيص دهد آن است كه درباره پيشينيان فكر كند آنها كجا رفتند؟ اموالشان چه شد؟ و كاخ هايشان به چه سرنوشتى گرفتار شدند؟ قرآن مجيد درباره كافران و منافقان در آيه 69 سوره «توبه» مى فرمايد: «كَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ كَانُوا أَشَدَّ مِنْكُمْ قُوَّةً وَ أَكْثَرَ أَمْوَالاً وَ أَوْلاَداً»؛ ([شما منافقان] همانند كسانى هستيد كه قبل از شما بودند، [و راه نفاق پيمودند، بلكه] آنها از شما نيرومندتر، و اموال و فرزندانشان بيشتر بود [ديديد سرنوشت آنها چه شد؟ سرنوشت خود را بر آنها قياس كنيد]).
در كتاب شريف «كافى» حديثى از اميرمؤمنان على(عليه السلام) نقل شده که می فرمایند: «فرزند آدم هنگامى كه در آخرين روز دنيا و اولين روز آخرت قرار مى گيرد اموال، فرزندان و اعمال او در برابرش مجسم مى شوند رو به اموالش مى كند و مى گويد به خدا سوگند من نسبت به تو حريص و بخيل بودم الان سهم من نزد تو چيست؟ مى گويد: «خُذْ مِنّي كَفَنَكَ»؛ (تنها كفن خود را مى توانى از من بگيرى) رو به فرزندانش مى كند و مى گويد: شما را دوست مى داشتم و از شما حمايت مى كردم من چه سهمى نزد شما دارم؟ مى گويند: تو را به قبرت مى بريم و پنهان مى كنيم، رو به سوى عملش مى كند و مى گويد: به خدا سوگند من نسبت به تو بى اعتنا بودم و تو بر من سنگين بودى چه چيز نزد تو دارم؟ عملش مى گويد: من همنشين تو در قبر و روز قيامت هستم تا من و تو به پيشگاه پروردگار عرضه شويم». سپس امام(عليه السلام) فرمود: «اگر آن شخص ولىّ خدا بوده سرنوشت بسيار خوبى دارد و اگر دشمن خدا بوده به عذاب دردناكى مبتلا مى شود».(3)
شاعر معروف عرب ابوالعتائيه از كلام حكيمانه امام بهره گرفته و مى گويد:
لِدُوا لِلْمَوت وَابْنُوا لِلْخَرابِ *** فَكُلُّكُمْ يَصيرُ إلى ذِهابِ
لِمَنْ نَبْني وَنَحْنُ إلى تُراب *** نَصيرُ كَما خُلِقْنا مِنْ تُراب؟
براى مرگ بزاييد و براى ويرانى بنا كنيد كه همه شما در مسير رفتن هستيد براى چه كسى بنا مى كنيم؟ در حالى كه ما به سوى خاك مى رويم و همان گونه كه از خاك آفريده شديم به خاك باز مى گرديم.(4)