آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در بحث «صيد و ذباحه» حيوانات دو قسم اند: اول: حيواناتى كه ذاتاً ناپاك هستند و به هيچ وسيله اى نمى توان آنها را پاك نمود، مانند سگ و خوك. دوم: حيواناتى كه ذاتاً پاكند، مانند همه حيوانات غير از سگ و خوک. قسم دوم اگر بدون تزكيه شرعى بميرد هم نجس است و هم حرام، و اگر تزكيه شود پاك است؛ ولى گوشت آن در صورتى حلال است كه از حيوانات درنده و وحشى نباشد. از نظر شيعه اصل اولى در حيواناتى كه خون جهنده دارند اين است كه با مردن نجس شده و خوردن گوشت شان حرام مي شود.

از نظر شيعه اصل اولى در حيواناتى كه خون جهنده دارند اين است كه با مردن نجس مى شوند و خوردن گوشت آنها هم حرام است. از طرفى حيوانات بر دو قسم هستند: حيواناتى كه ذاتاً ناپاك هستند يعنى به هيچ وسيله اى نمى توان آنها را پاك نمود. مانند سگ و خوك و حيواناتى كه ذاتاً پاك مى باشند، مانند همه حيوانات غير از آن دو كه گفته شد. قسم اوّل، هم ناپاك است و هم حرام گوشت و در هيچ حال، نه در حال حيات، نه پس از مرگ و نه با سر بريدن، پاك و حلال نمى شود؛ ولى قسم دوم اگر بدون تزكيه شرعى (كشتن حيوان با آداب و شرايط مخصوص) بميرد هم نجس خواهد بود و هم حرام، و اگر تزكيه شود پاك است همان طور كه در حال حيات هم پاك بود، ولى گوشت او در صورتى حلال است كه از حيوانات درنده و وحشى نباشد. تزكيه شرعى حيوان دو راه دارد:
1. صيد كردن: صيد حلال فقط در دو صورت است؛ نخست: به وسيله سگ شكارى و تعليم يافته، مشروط به اينكه تابع امر و نهى صاحبش باشد، و عادت به خوردن صيد خود نداشته باشد، و كسى كه سگ را مى فرستد بايد علاوه بر دارا بودن اسلام، هنگام فرستادن آن، بسم الله بگويد و از نظر وى پنهان نگردد. صيدى را كه چنين سگي با اين شرايط مى گيرد حلال است.
صورت دوم: صيد با اسلحه است، مانند تير و شمشير و نيزه و هر نوع سلاحى كه جسم حيوان را مى درد، حتى گلوله هاى تفنگ در صورتى كه بدن حيوان را پاره كند، خواه جنس آن از آهن باشد يا چيز ديگر مشروط به اينكه صيد كننده مسلمان باشد و بسم الله نيز بگويد. در اين دو صورت اگر حيوان به وسيله سگ شكارى يا اسلحه كشته شود حلال است؛ ولى اگر هنگامى كه انسان به شكار مى رسد زنده باشد بايد او را طبق دستورى كه گفته مى شود سر آن را بِبُرَد. صيد در غير اين دو صورت كه گفته شد حرام است خواه به وسيله آلاتى مانند دام و امثال آن باشد يا به كمك حيوانى غير از سگ شكارى. اما اگر با اين وسايل حيوان را زنده گير بياورند و سر آن را بِبُرَند حلال است.
2. ذبح كردن: سر بريدن حيوان بايد شرايط زير را داشته باشد تا گوشت آن حيوان پاك و حلال گردد: ذبح كننده بايد مسلمان يا در حكم اسلام (مانند فرزند نابالغ مسلمان) باشد؛ ذبح بايد در صورت امكان با وسيله اى از جنس «آهن» باشد و در صورت عدم دسترسى به آهن به هر چيز برنده اى كه رگ هاى چهارگانه را ببرد مى توان قناعت كرد (رگ هاى چهارگانه عبارت است از دو شاهرگ كه در دو طرف گردن قرار دارد و به ضميمه «ناى» يعنى مجراى ريه و «مرى» يعنى مجراى معده، و اطلاق رگ بر آنها به اصطلاح از باب تغليب است) و نيز لازم است هنگام ذبح «بسم الله» بگويد و رو به قبله باشد. در مورد «شتر» مى توان به جاى سر بريدن او را «نحر» كرد (به اين ترتيب كه كارد يا نيزه را در گلوگاه او فرو مى برند). اگر ذبح حيوان به جهتى ممكن نباشد، مثل اينكه در چاه بيافتد، يا حيوان سركشى باشد مى توان او را به وسيله شمشير يا امثال آن تسليم كرد و اگر با همان ضربات كشته شود حلال است؛ ولى اگر زنده بماند بايد آن را ذبح نمود. حيواناتى كه خون جهنده ندارند عموماً حرام هستند مگر «ماهى فلس دار».
يك داستان جالب
«محمّد بن نعمان احول» - كه او را مؤمن الطاق نيز مى گفتند و از افراد دانشمند و شوخ طبع در ميان شاگردان امام صادق(عليه السلام) بود - نقل مى كند كه: «روزى بر ابوحنيفه وارد شدم، ديدم كتاب هاى فراوانى پيش روى اوست به طورى كه ميان من و او حايل شده است. ابوحنيفه گفت: اين كتابها را مى بينى! مؤمن الطاق گفت: آرى. ابوحنيفه گفت: اينها همه مربوط به احكام طلاق است! مؤمن الطاق گفت: خداوند در يك آيه قرآن ما را از تمام اين كتاب هاى تو بى نياز ساخته است! آنجا كه مى فرمايد: «يَا أَيُّهَا النَّبِىُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ»(1)؛ (اى پيامبر! هر زمان خواستيد زنان را طلاق دهيد در زمان عدّه، [كه از عادت ماهانه پاك شدند] آنها را طلاق گوييد و حساب عدّه را نگه داريد). ابوحنيفه گفت: آيا از دوستت جعفر بن محمّد چيزى درباره اين مسئله سؤال كرده اى كه اگر گاوى از دريا خارج گردد گوشت آن حلال است يا نه؟! مؤمن الطاق گفت: بله، او به ما فرموده: هر حيوانى كه فلس داشته باشد آن را بخور، خواه شتر باشد يا گاو و هر چه فلس ندارد حرام است(2) و تزكيه ماهى به اين است كه در خارج از آب بميرد».(3)،(4)