آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در ارتباط با انگیزه های مجازات دنیوی مجرمان، مواردی ذکر شده، مانند: تشفی خاطر، تربیت و اصلاح شخص و اجتماع، احقاق حقّ، و ... اما این انگیزه ها در عذاب اخروی خداوند صدق نمی کند. مانند تشفی خاطر؛ زیرا خداوند همانند انسان قلب و دل ندارد. از سویی برخی از انگیزه ها در آخرت جایگاهی ندارند، زیرا آخرت، هنگامه حساب و جزای است و نه سرای تکلیف. از سوی دیگر انگیزه احقاق حقّ مظلوم نیز به انگیزه های دیگر باز می گردد. در نتیجه این انگیزه ها نمی تواند توجیه کننده عذاب اخروی خداوند باشد.

در این باره که انسانها از مجازات و کیفر خلاف کاران و اشرار چه انگیزه هایی دارند و چه اهدافی را دنبال می کنند؟ مواردی ذکر شده است؛ از جمله:

1- تشفی خاطر؛ مثل آن که مظلوم برای عقده خالی کردن اجرا می کند.

2- تربیت و اصلاح شخص مجرم؛ مثل تأدیب دانش آموز تنبل.

3- اصلاح اجتماعی؛ مثل اعدام به جهت عبرت گرفتن.

4- احقاق حقّ؛ مثل دفاع شخص ثالث از حق مظلومی که قادر بر آن نیست.

5- پیشگیری؛ که گاهی تنها به جهت جلوگیری از جنایت بزرگ تر شخصی مجازات می شود.

در مورد عذاب اخروی از ناحیه خداوند، انگیزه اوّل در ذات الهی محال به نظر می رسد؛ چرا که خداوند متعال همانند انسان قلب و دل ندارد. انگیزه دوم، سوم، پنجم این ها همه در آخرت جایگاهی ندارند، چون که آخرت هنگام حساب و جزای اعمال است نه زمان تکلیف، تا با کیفر مجرمان، سایرین هم متأثّر شوند و به تکلیف خود عمل کنند. امام علی(علیه السلام) فرمود: «الْیَوْمَ عَمَلٌ وَ لَا حِسَابَ وَ غَداً حِسَابٌ وَ لَا عَمَل‌»(1)؛ (امروز[دنیا] جایگاه عمل است نه حساب، و فردا[قیامت] جای حساب است نه عمل). امّا انگیزه احقاق حقّ مظلوم، بدین معنا که خداوند به خاطر ستم هایی که جنایتکارانی چون هیتلر و شمر مرتکب شده اند آنان را به کیفر اعمالشان می رساند، با اندک تأملی معلوم می شود که این انگیزه به انگیزه های دیگر باز می گردد. در نتیجه این انگیزه ها نمی تواند توجیه کننده عذاب اخروی باشد.(2)