پاسخ اجمالی:
خداوند در آيات 15 و 16 سوره مائده، صراط و سُبُل (راه ها) را در کنار يکديگر به کار مي برد. اين نوع استفاده روشن مي کند که خداوند اين دو واژه را مترادف هم به کار نبرده است، لذا شبهه تناقض آنها از بين مي رود. براي تبيين معني هر کدام از اين دو واژه، مي توانيم از اين مثال استفاده کنيم که «صراط» مانند بزرگراهی است که از چند مسير (سبيل) تشکيل شده است؛ و يا مي توان گفت «صراط» شبيه بزرگراهي مي باشد که راههای فرعي بدان منتهي مي شود و هر يک از آن راههاي فرعي، يک «سبيل» هستند.
پاسخ تفصیلی:
سوال شده که جمله «الطرق الي الله بعدد نفوس الخلايق»؛ (راه هاي رسيدن به خدا به تعداد بندگان است) و آيه «وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا»(1)؛ (کسانى که در راه ما جهاد کنند ما آنها را به راه ها و طُرُق خويش هدايت مى کنيم)، چگونه با «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ» جمع مي شود؟! و آيا بر اين اساس مي توان گفت راه هاي رسيدن به خدا متعدد مي باشد؟
در ابتدا مناسب است بدانيم که جمله «الطرق الي الله بعدد نفوس الخلايق» از معصومين(عليهم السلام) نقل نشده است و متعلق به صوفيان مي باشد؛ لذا نمي تواند در مقابل آيات و روايات مورد استناد قرار گيرد و جايگاهي ندارد که بخواهيم درباره اش بحث کنيم.
اما براي توضيح و تبيين معنای «سبل الهی» و «صراط مستقيم» که در آياتي مانند آيه «وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا» و «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ» آمده است، کافيست به آيات 15 و 16 سوره مائده و تفسير آنها مراجعه کنيم. خداوند در اينآيات «سُبُل»؛ (راه ها) را در کنار «صراط» به کار مي برد و مي فرمايد: «... قَدْ جَاءَكُم مِّنَ اللَّهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُّبِينٌ * يَهْدِي بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلَامِ وَيُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَيَهْدِيهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ»؛ (... از طرف خدا، نور وکتاب روشنگرى به سوى شما آمد. خداوند به برکت آن، کسانى را که از رضاى او پيروى کنند، به راههاى سلامت و امنيت، هدايت مى کند؛ و به فرمانش، آنان را از ظلمت ها خارج ساخته، به سوى نور مى برد؛ و آنها را به سوى راه راست، هدايت مى نمايد).
اين نوع استفاده و کاربرد روشن مي کند که خداوند واژه «سبيل» را مترادف با «صراط» استعمال نکرده است؛ بنابراين اصل شبهه تناقض بين آيات محتوی «صراط» و «سبيل» از بين مي رود؛ چون اين دو دارای يک معنا نيستند.
در تبيين معنی هر کدام از اين دو واژه، مي توانيم «صراط» را به بزرگراهي تشبيه کنيم که از چند مسير تشکيل شده است؛ وضعيت «سبيل» نسبت به «صراط» شبيه به اين مسيرها برای بزرگراه می باشد؛ و يا مي توان گفت «صراط» شبيه بزرگراهي است که راه هاي فرعي بدان منتهي مي شود و هر يک از آن راههای فرعی، يک «سبيل» هستند.
آن گونه که از بررسى آيات قرآن مجيد برمي‌آيد «صراط مستقيم» همان آئين خداپرستى و دين حق و پايبند بودن به دستورات خدا است، چنان که در سوره انعام آيه 161 مى‌خوانيم: «قُلْ إِنَّنِي هَدانِي رَبِّي إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ دِيناً قِيَماً مِلَّةَ إِبْراهِيمَ حَنِيفاً وَ ما کانَ مِنَ الْمُشْرِکِينَ»؛ (بگو خداوند مرا به صراط مستقيم هدايت کرده، به دين استوار، آئين ابراهيم که هرگز به خدا شرک نورزيد).
در اينجا «دين ثابت و پابرجا و آئين توحيدى ابراهيم و نفى هر گونه شرک» به عنوان صراط مستقيم معرفى شده که اين جنبه عقيدتى را مشخص مى کند.
اما در سوره «يس» چنين مى خوانيم: «أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَيْکُمْ يا بَنِي آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّيْطانَ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ وَ أَنِ اعْبُدُونِي هذا صِراطٌ مُسْتَقِيمٌ»(2)؛ (اى فرزندان آدم مگر با شما پيمان نبستم که شيطان را پرستش نکنيد و به دستورات او عمل ننمائيد. مرا پرستش کنيد اين همان صراط مستقيم است). در اينجا به جنبه هاى عملى آئين حق اشاره شده که نفى هر گونه کار شيطانى و عمل انحرافى است.
و به گفته قرآن در آيه 101 سوره آل عمران، راه رسيدن به صراط مستقيم پيوند و ارتباط با خدا است «وَ مَنْ يَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ».
بنابراين اگر قرآن مى گويد صراط مستقيم همان دين و آئين الهى در جنبه هاى عقيدتى و عملى است، به اين دليل است که نزديکترين راه ارتباط با خدا همانست.
خلاصه اينکه صراط مستقيم راهى است به سوى خدا، که هر راه ديگرى که خلايق به سوى خدا دارند، شعبه اى از آنست؛ مانند: جهاد با نفس، مبارزه با دشمنان، تلاش در راه علم و دانش و فرهنگ، صبر بر طاعت، شکيبايى در برابر وسوسه معصيت، کمک به افراد مستضعف و... . همه اين راه ها با تمام تفاوت هايي که با هم دارند، داراي يک سنخ، يک سو و يک جهت و تحت يک عنوان به نام صراط قرار مي گيرند.
خداوند به بندگانش وعده داده که اگر براي رسيدن به او مجاهده و کوشش نمايند سُبُل هدايت را به آنها نشان خواهد داد: «وَالَّذِينَ جاهَدُوا فِينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ»؛ (کسانى که در راه ما جهاد کنند ما آنها را به طرق خويش هدايت مى کنيم، و خداوند با نيکوکاران است). هر کدام از اين راه ها جزئي از صراط مستقيم است، و بخشي از سلامت را برای انسان تأمين مي کند: سلامت فردی، سلامت اجتماعي، سلامت روح و جان، سلامت خانواده و سلامت اخلاق و... .
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.