آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«صراط» پلى است بسيار باريك و خطرناك كه در مسير بهشت و بر روى دوزخ قرار گرفته و تنها راه ورود به بهشت، عبور از روي آن است. از بعضى روايات نيز استفاده مى شود كه صراط از درون جهنّم مى گذرد و گروهى از نيكان و پاكان چنان به سرعت از آن مى گذرند كه گويى شعاع برقند! و گروهى مانند يك اسب سوار تيزرو از آن می گذرند و گروهى همچون افراد پياده و گروهى با دست و زانو از اين گذرگاه، رد مي شوند؛ اما گروهى نيز هستند كه توان عبور ندارند و در اثناى راه از روي آن سقوط مى كنند و به دوزخ مي افتند.

«صراط» يعنى گذرگاهى كه همه انسانها در قيامت بايد از آن عبور كنند و در روايات اسلامى درباره آن بحث هاى فراوانى وجود دارد، هر چند در قرآن مجيد، واژه «صراط» در اين معنا به كار نرفته است جز در يكى دو مورد كه آن هم احتمال دارد اشاره به جادّه حقّ و باطل در دنيا باشد؛ ولى تعبيرات ديگرى در قرآن مجيد به عنوان «مِرْصاد» و مانند آن آمده كه جمعى از مفسّران، آن را اشاره به همان «صراط» مى دانند.
به هر حال، از روايات اسلامى استفاده مى شود كه «صراط»، پلى است بر روى جهنّم، بسيار باريك و خطرناك، آنها كه از آن عبور كنند به بهشت برين مى رسند و آنها كه نتوانند عبور كنند در جهنّم سقوط خواهند كرد؛ بلكه از بعضى از روايات استفاده مى شود كه «صراط» از درون جهنّم مى گذرد! ولى مؤمنان آنچنان سريع عبور مى كنند كه كمترين آسيبى به آنان نمى رسد، همانگونه كه اگر انسان از درون آتش دنيا، با سرعت زياد عبور كند كمترين تأثيرى روى او نخواهد داشت.
در اوصاف صراط چنين آمده است: «صراط پلى است كه در مسير بهشت بر روى دوزخ قرار گرفته و تنها راه ورود در بهشت، عبور از آن است؛ گروهى از نيكان و پاكان چنان به سرعت از آن مى گذرند كه گويى شعاع برقند! گروهى مانند يك اسب سوار تيزرو، گروهى همچون افراد پياده و گروهى با دست و زانو از اين گذرگاه، مى گذرند و گروهى كه توان عبور ندارند در اثناى راه سقوط مى كنند».(1)
اهميّت عبور از اين گذرگاه را با توجّه به حديث معروفى كه از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) نقل شده و در كلام امام صادق(عليه السلام) نيز آمده است، مى توان دريافت؛ آنجا كه فرمود: «إِنَّ عَلَى جَهَنَّمَ جِسْراً أَدَقُّ مِنَ الشَّعْرِ، أَحَدُّ مِنَ السَّيْفِ»(2)؛ (بر [روي] دوزخ پلى كشيده شده باريك تر از مو و تيزتر از شمشير).
امام صادق(عليه السلام) در تفسير آيه شريفه «إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصَادِ»(3) مى فرمايد: «قَنْطَرَةٌ عَلَى الصِّرَاطِ لاَيَجُوزُهَا عَبْدٌ بِمَظْلِمَة»(4)؛ (مرصاد، پلى است بر صراط كه هر كس حقّ ستمديدگان بر گردن او باشد از آن عبور نخواهد كرد).
در روايات اسلامى امورى به عنوان وسيله عبورِ سريع، از صراط ذكر شده است. از جمله در حديثى از پيامبراكرم(صلى الله عليه وآله) آمده است: «أَسْبِغِ الْوُضوُءَ تَمُّرُ عَلَى الصِّرَاطِ مَرَّ السَّحَابِ»(5)؛ (وضوء را شاداب و پرآب بگير! تا بر صراط همچون ابر بگذرى).
و در حديث ديگرى مى خوانيم كه موسى(عليه السلام) در مناجاتش به درگاه الهى سؤال كرد: «إِلهِي مَا جَزَاءُ مَنْ تَلَا حِكْمَتَكَ سِرّاً وَ جَهْراً؟ قَالَ: يَا موُسَى! يَمُرُّ عَلَى الصِّرَاطِ كَالْبَرْقِ»(6)؛ (خداوندا پاداش كسى كه حكمت تو را پنهان و آشكار بخواند و مردم را با سخنان حكيمانه تو، به سوى حق دعوت كند چيست؟ فرمود: اى موسى! چنين كسى همچون برق از صراط عبور مى كند).
جالب توجّه اينكه در روايات متعددّى مى خوانيم، يكى از شرايط اصلى عبور از صراط، ولايت على بن ابى طالب(عليهما السلام) است. اين روايت را بسيارى از بزرگان اهل سنّت در كتاب هاى خود از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) نقل كرده اند. از جمله «حافظ بن سمّان» در كتاب «موافقه» چنين نقل مى كند كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمود: «لايَجُوزُ أَحَدٌ عَلَى الصِّرَاطِ إِلَّا مَنْ كَتَبَ لَهُ عَلِيٌّ(عليه السلام) الْجَوَازَ»(7)؛ (هيچ كس از صراط عبور نمى كند، مگر اينكه على(عليه السلام) اجازه عبور براى او بنويسد) و در بعضى روايات آمده است: «إِذَا جَمَعَ اللّهُ الاَوَّلِينَ وَ الآخِرِينَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ نَصَبَ الصِّرَاطَ عَلَى جِسْرِ جَهَنَّمَ مَا جَازَهَا أَحَدٌ حَتَّى كَانَتْ مَعَهُ بَرَاءَةٌ بِوِلَايَةِ عَلِىِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ»(8)؛ (هنگامى كه خداوند، اوّلين و آخرين را در روز قيامت گرد آورد و صراط بر جهنّم كشيده شود، هيچ كس از آن عبور نمى كند مگر اينكه برات آزادى به سبب ولايت على(عليه السلام) با او باشد) اين مضمون با تفاوت مختصرى در «مناقب خوارزمى»، «مناقب ابن مغازلى»، «فرائد السّمطين» و كتاب «الرّياض النّظرة» آمده است.(9) آری صراط در قيامت در واقع تجسّمى است از صراط هايى كه در دنياست كه به همان باريكى و خطرناكى است.(10)