آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«دعا» نقش بسيار مؤثرى در تربيت نفوس انسانى و سوق آنها به مراتب كمال دارد. دعا كننده وصول به مقاصد شخصى خود را از خدا طلب مي كند و خداوند تربيت و پرورش روحانى او را از طريق دعا مى خواهد. «دعا» از يك سو انسان را به سراغ «معرفة اللّه» مى فرستد تا از طريق توسّل به اسماء و صفات حُسنايش، بر سر سفره رحمتش بنشيند و از سوى ديگر دعا كننده را به سراغ تحصيل شرايط اجابت دعا مى فرستد و از سوى سوم «دعا» انسان را به تلاش در جهت برطرف ساختن موانع استجابت وا مى دارد.

«دعا» نقش بسيار مؤثرى در تربيت نفوس انسانى و سوق آنها به مراتب كمال دارد كه شايد بسيارى از دعا كنندگان از آن غافل باشند.
«دعا كننده» وصول به مقاصد شخصى خود را از خدا طلب مي كند و خداوند تربيت و پرورش روحانى او را از طريق دعا مى خواهد و بقيه بهانه است.
از اينجا مى توان گفت: «دعا» اكسير اعظم، كيمياى سعادت، آب حيات و روح عبادت است؛ همان گونه كه در حديث وارد شده: «الدُّعَاءُ مُخُّ الْعِبَادَةِ».(1)
جالب اين است كه طبق گواهى قرآن، ارزش انسانها در پيشگاه پروردگار به خاطر دعاهاى آنها است: «قُلْ مَا يَعْبَؤُا بِكُمْ رَبِّي لَوْلَا دُعَاؤُكُمْ».(2)
چرا چنين نباشد؟ در حالى كه «دعا» از يك سو: انسان را به سراغ «معرفة اللّه» و شناخت و عشق معبود مى فرستد تا از طريق توسّل به اسماء و صفات حُسنايش، بر سر سفره رحمتش بنشيند، پيوند ناگسستنى با او برقرار سازد و از اين خوانِ رحمت، توشه برگيرد.
از سوى ديگر: «دعا كننده» را به سراغ تحصيل شرايط اجابت دعا مى فرستد كه نخستين آنها توبه از گناه و پاكسازى درون و برون از آلودگى به معاصى است.
و از سوى سوم: «دعا» انسان را به تلاش در جهت برطرف ساختن موانع استجابت وا مى دارد كه ساده ترين آنها پاك و حلال بودن مأكول و ملبوس، پرهيز از اموال حرام، سعى و كوشش براى اداى حقوق ديگران و ترك گناهانى همچون غيبت، تهمت، شراب و قطع رحم است كه از موانع مهمّ اجابت دعا شمرده شده است.
به همين دليل مى توان گفت: آنچه از ناحيه خودِ «دعا» به انسان مى رسد، بسيار فراتر و فزونتر از چيزى است كه در صورت اجابتِ «دعا» عايد انسان مى گردد.
افزون بر همه اينها، محتواى بسيار عميق و تكان دهنده دعاهاى معروف پيشوايان بزرگ، آنچنان حساب شده است كه هر جمله اى از آن، درس آموزنده مهمّى است و سالكان طريق را بهترين ره توشه است.
فى المَثَل هنگامى كه در دعاهاى روزهاى هفته (دعاى روز يكشنبه) مى خوانيم: «وَ اجْعَلْ غَدِي وَ مَا بَعْدَهُ أَفْضَلَ مِنْ سَاعَتِي وَ يَوْمِى» اين پيام مهمّ الهى را به گوش جان مى شنويم كه: مراقب باش! هر روز، بلكه هر ساعت كه از عمر تو مى گذرد بايد گام يا گام هايى به جلو بردارى و قلّه تازه اى از قلّه هاى افتخار را فتح كنى! در غير اين صورت، نمى توانى بر عمرت نام زندگى بگذارى؛ بلكه جان كندن تدريجى است كه آن را عمر حسابش مى كنى!
يا هنگامى كه در دعاى «كميل» به اين جمله پر معنا مى رسيم كه: «اَللَّهُمَّ اغْفِرْلِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي تَحْبِسُ الدُّعَاءَ» مى فهميم كه ما حجاب خود و حجاب اجابت دعاهاى خود هستيم و مشكلات را بايد در درون خود جستجو كنيم، نه بيرون و اين «خودِ آلوده» را بايد از ميان برداشت!
يا هنگامى كه در دعاى «صباح» به اين جمله مى رسيم كه: «فَاجْعَلِ اللَّهُمَّ صَبَاحِي هذَا نَازِلاً عَلَىَّ بِضِيَاءِ الْهُدَى وَ بِالسَّلَامَةِ فِي الدِّينِ و الدُّنْيَا وَ مَسَائِي جُنَّةً مِنْ كَيْدِ الْعِدَى وَ وِقَايَةً مِنْ مُرْدِيَاتِ الْهَوَى» به ما چنين پيام مى دهد كه روز را بايد با نور هدايت آغاز كنيم، سپس آن را با هشيارى در برابر دشمنانِ برون و درون، به پايان بريم و اين پيروزى جز با نور هدايت الهى ممكن نيست!
يا هنگامى كه در دعاى «عرفه» مى خوانيم كه: «وَ اجْعَلْ غِنَاىَ فِي نَفْسِي»؛ (خداوندا! بى نيازى مرا در درون جانم قرار ده!) الهام مى گيريم كه بى نيازى چيزى نيست كه در بيرون، از طريق جمع ثروت فراوان و كاخ هاى رفيع و مقاماتِ منيع، فراهم گردد؛ بى نيازى و غنا را بايد در درون جان جست كه تا جان آدمى سيراب و بى نياز نگردد اگر تمام جهان را به او دهند، باز هم تشنه است و همچون مبتلايان به بيمارى استسقاء، پيوسته در طلب آب است؛ امّا اگر روح او با معرفتِ الهى، سيراب گردد در نظرش «جهان و هر چه در آن است، سهل و مختصر است!».
يا هنگامى كه در دعاى «ندبه» مى خوانيم كه: «وَ اجْعَلْ صَلَاتَنَا بِهِ مَقْبُولَةً وَ ذُنُوبَنَا بِهِ مَغْفُورَةً وَ دُعَائَنَا بِهِ مُسْتَجَاباً وَ اجْعَلْ أَرْزَاقَنَا بِهِ مَبْسُوطَةً وَ هُمُومَنَا بِهِ مَكْفِيَّةً وَ حَوَائِجَنَا بِهِ مَقْضِيَّةً» مى فهميم كه بدون درك حقيقت ولايت، تمام درها به روى ما بسته است؛ قبول نماز ما، آمرزش گناه ما، اجابت دعاى ما، گسترش روزى ما و برطرف شدن سايه شوم اندوهها، در پرتو نور ولايت حاصل مى گردد. چه حقيقت بزرگى؟!... و هزاران نكته ديگر.
آرى دعاهاى معصومين(عليهم السلام) همواره درس تربيت و پيام انسان ساز و ره توشه سالكان الى اللّه است.(3)