آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

شاید مهم ترین مشکل در زمان گذشته برای پیشرفت «تفسیر موضوعی» فقدان معجم هاى دقيق و جامعى بوده كه بتوان هر آيه را به آسانى از آن استخراج كرد و این مسأله مورد اشاره یکی از مهم ترین تألیف کنندگان معجم های قرآنی نیز بوده است.

مشكلات فراوانى كه بر سر راه «تفسير موضوعى» بوده، همواره مانع از نموّ آن گشته است. یکی از مهمترین این مشکلات نبودن معجم های قرآنی است؛ زیرا تفسير موضوعى نياز به معجم هاى دقيق و جامعى دارد كه بتوان هر آيه را به آسانى از آن استخراج كرد. چنین معجم هایی در زمان هاى گذشته وجود نداشته، ولی امروز بحمدالله در دسترس ما است. جالب اين كه در مقدمه معجم معروف قرآن بنام «المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الكريم» مى خوانيم: اگر پيشينيان به ساير علوم قرآن اهميّت فراوان داده اند ولى به تهيه معجم هايى كه بتواند آيات قرآن را در هر سوره دقيقاً تعيين كند اهميّت نداده اند به خاطر آن است كه غالباً حافظ قرآن بوده اند!
ما نمى دانيم اين قضاوت تا چه حدّ قابل قبول است، ولى به فرض كه انسان حافظ قرآن باشد باز وجود معجم به هر حال يكى از ابزارهاى لازم براى تفسير موضوعى است ـ هر چند به تنهايى كافى نيست ـ و اين كار در گذشته صورت نگرفته مگر به شكل ناقص و گاه بسيار نارسا.
اين نكته نيز قابل توجّه است كه جمعى از دانشمندان غربى و خارجى علاقه مند به قرآن مجيد جهت تهيّه معجم هايى براى اين كتاب آسمانى زحمت كشيده اند كه يكى از نمونه هاى قابل ملاحظه آن كتاب «نجوم الفرقان فى اطراف القرآن» نوشته مستشرق آلمانى «فلوگل» است و نوشته هاى ديگرى نيز از ناحيه مسلمانان مانند: «مفتاح كنوز القرآن» و «كتاب فتح الرحمن» تهيه شده است.
بنابه تصريح مقدمه «المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الكريم» هم اينها بوده است كه به مؤلف آن امكان داده است كه بتواند اين معجم غنى و جالب را تهيه و در دسترس علماى اسلام قرار دهد.(1)