آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

فقهاى شیعه اتفاق نظر دارند که شهادت بر ولایت على(ع) جزء اذان نیست و اگر فردى شهادت سوم را به عنوان جزئى از اذان بگوید، کار حرامى مرتکب شده است. ولی این شهادت بدون قصد جزئیت، مستحب است و این استحباب، دو مبنا دارد؛ 1- على(ع) به حکم قرآن و حدیث ولىّ خداست. از سویی امام صادق(ع) فرمود: «هرگاه به رسالت پیامبر(ص) شهادت دادید بر ولایت على (ع) نیز گواهى دهید». در واقع احدى از شیعیان آن را به عنوان جزئى از اذان نمى گوید وحتى برخى در اقامه براى اینکه از دیگر اجزا تمیز داده شود، فقط یک بار آن را مى گویند.

شیعیان در اذان پس از شهادت بر رسالت پیامبر گرامى(صلَّى اللّه علیه و آله و سلَّم)، بر ولایت امیرمؤمنان على بن ابى طالب (علیه السَّلام) گواهى مى دهند، و این مسأله در تمام بلاد شیعى مشاهده مى شود، در این باره توضیح چند نکته ضرورى است:
1. تمامى فقهاى شیعه بر این نکته اتفاق نظر دارند که شهادت ثالثه «شهادت بر ولایت على(علیه السَّلام)» جزء اذان نیست و لذا هنگامى که فصول اذان را مى شمارند، آن را هجده فصل بیشتر نمى دانند که عبارتند از:
4 تکبیر، 2 بار شهادت بر وحدانیت خدا، 2 بار شهادت بر رسالت پیامبر (صلَّى اللّه علیه و آله و سلَّم)، 2 بار «حى على الصلاة»، 2 بار «حى على الفلاح»، 2 بار «حى على خیر العمل»، 2 تکبیر و 2 بار تهلیل و این سخنى است که فقهاى شیعه جملگى بر آنند.
2. اگر فردى شهادت سوم را به عنوان جزئى از اذان بگوید، کار حرامى مرتکب شده و گناه کرده است.
3. شهادت سوم در اذان، بدون قصد جزئیت جایز و یا مستحب است و این استحباب، دو مبنا دارد:
الف: على (علیه السَّلام) به حکم قرآن و حدیث رسول گرامى (صلَّى اللّه علیه و آله و سلَّم)، ولىّ خداست.
ب: امام صادق (علیه السَّلام) فرمود: هرگاه به رسالت پیامبر (صلَّى اللّه علیه و آله و سلَّم) شهادت دادید بر ولایت على (علیه السَّلام) نیز گواهى دهید.
در اثبات اصل نخست و این که على (علیه السَّلام) ولىّ خداست، گذشته از حدیث متواتر غدیر و روایات متواتر که پیامبر گرامى (صلَّى اللّه علیه و آله و سلَّم) کراراً فرموده است: «یا على أنت ولى کلّ مؤمن بعدى»(1) قرآن مجید نیز بر ولایت على (علیه السَّلام) تصریح کرده است، آنجا که مى فرماید:
«إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ* وَ مَنْ یَتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُونَ».(2)
(تنها ولیّ و سرپرست شما خداست و پیامبر او و آنها که ایمان آورده اند؛ همانها که نماز را برپا مى دارند و در حال رکوع زکات مى دهند و کسانى که ولایت خدا و پیامبر او و افراد با ایمان را بپذیرند، حزب و جمعیت خدا پیروز است).
مفسران اتفاق نظر دارند که این آیه در حقّ امیرمؤمنان على(علیه السَّلام) وارد شده است، آنگاه که فقیرى وارد مسجد شد و از مردم درخواست کمک کرد و حضرت در حال رکوع بود، با انگشت خود به فقیر اشاره کرد که انگشتر را از دست او برگیرد و در آن هنگام دو آیه یاد شده فرود آمد.
مدارک نزول این حدیث فزونتر از آن است که در اینجا ذکر شود، امّا به عنوان‏ نمونه به چند مورد در پاورقى اشاره مى کنیم.(3)
بدین ترتیب، با توجه به آیه مذکور و آیات و روایات متعدد دیگر، آشکار مى گردد که امیرمؤمنان (علیه السَّلام) ولىّ و سرپرست مؤمنان از جانب خدا است.
در خصوص نکته دوم نیز قاسم بن معاویه، از اصحاب امام صادق و امام کاظم (علیمها السَّلام)، از آن حضرت چنین نقل کرده است:
«إِذا قَالَ أَحدکُمْ لا إِلهَ الّا اللّه مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّه، فَلْیَقُل عَلىٌّ وَلِىُ اللّه».(4)
(هر گاه کسى از شما به وحدانیت خدا و رسالت پیامبر گواهى داد، براى تکمیل شهادت به ولایت على (علیه السَّلام) نیز گواهى دهد).
بنابر آنچه گفته شد، احدى از شیعیان آن را به عنوان جزئى از اذان نمى گوید وحتى برخى در اقامه براى اینکه از دیگر اجزا تمیز داده شود، فقط یک بار آن را مى گویند و در این صورت مشکلى در این مورد نخواهد بود.(5)