آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در سوره شعراء، در آيات 224-227 اين سوره آمده است: «وَ الشُّعَراءُ یَتَّبِعُهُمُ الْغاوُونَ * ... إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ ...»؛ (شاعران کسانى هستند که گمراهان از آنان پیروى مى کنند* ... مگر کسانى (از آنها) که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام دادند...). در اين آيات، آیه: «إِلاَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ ...»، به شعرائى نظر دارد که براى رشد و شکوفائى اسلام و مبارزه با کفر و شرک شعر مى سرودند، آنها صریحاً از آیه «وَالشُّعَرَآءُ یَتَّبِعُهُمُ الْغَاوُونَ» استثنا شده اند.

در سوره شعراء آيات صريحي درباره شاعران آمده است؛ در آيات 224-227 اين سوره آمده است: «وَ الشُّعَراءُ یَتَّبِعُهُمُ الْغاوُونَ * أَ لَمْ تَرَ أَنَّهُمْ فِی کُلِّ وادٍ یَهِیمُونَ * وَ أَنَّهُمْ یَقُولُونَ ما لا یَفْعَلُونَ * إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ وَ ذَکَرُوا اللهَ کَثِیراً وَ انْتَصَرُوا مِنْ بَعْدِ ما ظُلِمُوا وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ»؛ ((پیامبر اسلام شاعر نیست)؛ شاعران کسانى هستند که گمراهان از آنان پیروى مى کنند* آیا ندیدى آنها در هر وادى سرگردانند؟ * و سخنانى مى گویند که (به آنها) عمل نمى کنند؟!* مگر کسانى (از آنها) که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام دادند و خدا را بسیار یاد کردند، و به هنگامى که مورد ستم واقع شدند به دفاع از خویشتن (و مؤمنان) بر مى خاستند؛ (و از اشعارشان در این راه کمک گرفتند) و کسانى که ستم کردند بزودى خواهند دانست که به کدامین جایگاه باز مى گردند!).
لازم است توجّه شود كه در اين آيات، آیه: «إِلاَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ وَذَکَرُواْ اللَّهَ کَثِیراً وَانتَصَرُواْ مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُواْ»(1)، به شعرائى نظر دارد که براى رشد و شکوفائى اسلام و مبارزه با کفر و شرک شعر مى سرودند، آنها صریحاً از آیه «وَالشُّعَرَآءُ یَتَّبِعُهُمُ الْغَاوُونَ»(2) استثنا شده اند.
هنگامى که این آیه[«وَالشُّعَرَآءُ یَتَّبِعُهُمُ الْغَاوُونَ»] نازل شد، گروهى از شعرا گریه کنان به حضور پیامبر آمده عرض کردند: ما شاعریم و خداوند درباره ما این آیه را نازل کرده است. در این هنگام پیامبر(صلى الله علیه وآله) این آیه را تلاوت کرد و فرمود: «إِلاَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَات»؛ (مگر کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام مى دهند) شما هستید، و «وَذَکَرُواْ اللَّهَ کَثِیرًا»؛ (و خدا را بسیار یاد مى کنند) شما هستید، و «وَانتَصَرُواْ مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُواْ»؛ (و به هنگامى که مورد ستم واقع مى شوند به دفاع از خویشتن برمى خیزند)(3) شما هستید (یعنى مصداق این فقرات آیه، شما شاعران هستید).
و در «تفسیر عیّاشى»(4) از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است: «هم قومٌ تعلّموا وتفقّهوا بغیر علم، فضلّوا وأضلّوا»؛ (منظور از شعراى گمراه، گروهى هستند که بدون علم [و بر پايه جهل]، تعلّم و تفقّه کرده اند؛ از این رو گمراه شده و گمراه کننده(ضالّ و مضلّ) هستند).
بنابراین آیه در مقام بى ارزش کردن مطلقِ شعر نیست، بلکه شعر باطل و پوچ را از درجه اعتبار ساقط مى داند. و از طریق شیعه و اهل سنّت از پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله) نقل شده است: «إنَّ من الشعر لَحکمةً وإنَّ من البیان لَسحراً»(5)؛ (برخى از اشعار حکمت، و برخى از بیان ها سحر است).(6)