آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در آغاز سوره قلم، قسمتى از صفات پیامبر(ص)، مخصوصاً اخلاق برجسته او بیان شده؛ سپس قسمتى از صفات زشت دشمنان او بازگو شده؛ در ادامه داستان اصحاب الجنة بیان شده؛ بعد از آن مطالب گوناگونى راجع به قیامت و عذاب کفار در آن روز و انذارها و تهدیدهائى نسبت به مشرکان آمده است و پس از آن پیامبر(ص) را به استقامت در برابر دشمنان سرسخت امر می کند؛ و در پایان سخن از عظمت قرآن و توطئه هاى مختلف دشمنان بر ضد پیامبر(ص) به میان آمده است.

گر چه بعضى از مفسران در «مکّى» بودن تمام سوره تردید کرده اند، یا معتقدند: قسمتى از آن در «مدینه»، و قسمتى در «مکّه» نازل شده، ولى لحن سوره و محتواى آیات، کاملاً هماهنگ با سوره هاى «مکّى» است; چرا که بیش از هر چیز، بر محور مسأله نبوت پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)، مبارزه با دشمنانى که او را مجنون مى خواندند، و دعوت به صبر و استقامت، و انذار و تهدید مخالفان به عذاب الهى، دور مى زند.
روى هم رفته، مباحث این سوره را مى توان در هفت بخش خلاصه کرد:
1 ـ نخست به ذکر قسمتى از صفات ویژه رسول خدا(صلى الله علیه وآله)، مخصوصاً اخلاق برجسته او مى پردازد، و آن را با قسم هاى مؤکدى تأکید مى کند.
2 ـ آنگاه قسمتى از صفات زشت و اخلاق نکوهیده دشمنان او را بازگو مى نماید.
3 ـ در بخش دیگرى، داستان «اصحاب الجنة» ـ که در حقیقت هشدارى است به مشرکان زشت سیرت ـ بیان شده.
4 ـ در قسمت چهارم، مطالب گوناگونى راجع به قیامت و عذاب کفار در آن روز آمده است.
5 ـ در بخش پنجم، انذارها و تهدیدهائى نسبت به مشرکان بازگو شده.
6 ـ در بخش ششم، به پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) دستور مى دهد: در برابر دشمنان سرسخت، استقامت و صبر نشان دهد.
7 ـ سرانجام، در پایان سوره نیز، سخن از عظمت قرآن و توطئه هاى مختلف دشمنان بر ضد پیامبر به میان آورده.
انتخاب نام «قلم» براى این سوره، به تناسب نخستین آیه آن است، بعضى نیز نام آن را سوره «ن» ذکر کرده اند، و از بعضى از روایات که در فضیلت این سوره آمده، استفاده مى شود نام آن سوره «ن و القلم» است.(1)