آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

آغاز سوره تغابن، از توحید، صفات و افعال خدا بحث مى کند؛ به دنبال آن، با استفاده از علم خداوند، به مردم هشدار مى دهد: مراقب اعمال پنهان و آشکار خود باشند، و سرنوشت اقوام پیشین را فراموش نکنند؛ سپس از معاد و این که روز قیامت روز تغابن و مغبون شدن برخی انسانهاست بحث شده؛ در ادامه به اطاعت خدا و پیامبر(ص) سفارش شده و در پایان مردم را به انفاق در راه خدا تشویق مى کند، و از این که فریفته اموال، اولاد و همسران شوند، برحذر مى دارد، و سوره را با نام و صفات خدا پایان مى دهد.

در این که این سوره در «مدینه» نازل شده یا در «مکّه»؟ در میان مفسران، سخت مورد گفتگو است، هر چند مشهور «مدنى» بودن آن است، در حالى که بعضى آن را کلاًّ، «مکّى»، و بعضى، تنها سه آیه آخر را «مدنى» دانسته، و باقى را، «مکّى» مى دانند.
البته، لحن آیات اخیر این سوره، با سوره هاى «مدنى» هماهنگ است، ولى صدر آن، با سوره هاى «مکّى» موافق تر است، اما به هر حال، ما مجموع آن را طبق مشهور، «مدنى»، تلقى مى کنیم.
«ابو عبداللّه زنجانى» در کتاب نفیس «تاریخ القرآن»، از «فهرست ابن ندیم»، نقل مى کند: سوره «تغابن» بیست و سومین سوره اى است که در «مدینه» نازل شده، و با توجه به این که سوره هاى «مدنى» کلاًّ 28 سوره است، لذا باید گفت: این سوره از آخرین سوره هائى است که بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) نازل شده است.(1)
از نظر محتوا، این سوره را مى توان به چند بخش تقسیم کرد:
1 ـ آغاز سوره از توحید، صفات و افعال خدا بحث مى کند.
2 ـ به دنبال آن، با استفاده از علم خداوند، به مردم هشدار مى دهد: مراقب اعمال پنهان و آشکار خود باشند، و سرنوشت اقوام پیشین را فراموش نکنند.
3 ـ در بخش دیگرى از سوره، سخن از معاد است.
و این که روز قیامت روز «تغابن» و مغبون شدن گروهى، و برنده شدن گروهى دیگر است (نام سوره نیز از همین معنى گرفته شده).
4 ـ در بخشى دیگر، دستور به اطاعت خدا و پیامبر(صلى الله علیه وآله) داده و پایه هاى اصل نبوت را تحکیم مى بخشد.
5 ـ آخرین بخش سوره، مردم را به انفاق در راه خدا تشویق مى کند، از این که فریفته اموال، اولاد و همسران شوند، برحذر مى دارد، و سوره را با نام و صفات خدا پایان مى دهد، همان گونه که آغاز کرده بود.(2)