آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

برخی توسل را روی آوردن به غیر خدا و طبق آیه «فَلا تَدْعُوا مَعَ اللّهِ أَحَداً» آن را شرک دانسته اند، در حالی که آیه می گوید غیر خدا را مبدأ تأثیر مستقل ندانید و اموری مثل توسل و شفاعت درحقیقت تقرّب جستن به خداست، چنانکه در آیه 103 سوره «توبه» و آیه 97 سوره «یوسف(ع)» به توسل و شفاعت طلبیدن از انبیاء(ع) اشاره شده است.

مسأله «توسل» به پیامبر(صلى الله علیه وآله) و اولیاى دین(علیهم السلام) یعنى آنها را وسیله و شفیع در درگاه خدا قرار دادن، مطلبى است که نه با حقیقت توحید منافات دارد و نه با آیات قرآن مجید، بلکه تأکیدى است بر توحید و اینکه همه چیز از ناحیه خدا است؛ در آیات قرآن نیز کراراً به مسأله «شفاعت» و همچنین استغفار و طلب آمرزش پیامبر(صلى الله علیه وآله) براى مؤمنان اشاره شده است.(1)
با این حال، بعضى از دور افتادگان از تعلیمات اسلام و قرآن، اصرار دارند هر گونه توسل و شفاعتى را منکر شوند و براى اثبات مقصود خود دستاویزهائى پیدا کرده اند، از جمله آیه «وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِلّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللّهِ أَحَداً» مى باشد، آنها مى گویند مطابق این آیه، قرآن دستور مى دهد: نام هیچ کس را همراه نام خدا نبرید و جز او را نخوانید و شفاعت نطلبید! ولى انصاف این است که این آیه هیچ ارتباطى به مطلب آنها ندارد، بلکه هدف از آن نفى شرک، یعنى چیزى را هم ردیف خدا در عبادت، یا طلبیدن حاجت، قرار دادن است.
به تعبیر دیگر: اگر کسى به راستى کار خدا را از غیر خدا بخواهد و او را صاحب اختیار و مستقل در انجام آن بشمرد، مشرک است، همان گونه که واژه «مَعَ» در جمله «فَلا تَدْعُوا مَعَ اللّه» به این معنى گواهى مى دهد که: نباید کسى را «هم ردیف» خدا و «مبدأ تأثیر مستقل» دانست.
اما، اگر از انبیاء الهى شفاعتى بخواهد یا تقاضاى وساطت در درگاه پروردگار کند نه تنها آن را نفى نمى کند، بلکه قرآن، گاه خود پیامبر(صلى الله علیه وآله) را به این معنى دعوت کرده و گاه به دیگران دستور داده از پیامبر(صلى الله علیه وآله) شفاعت بخواهند.
در آیه 103 «توبه» مى خوانیم «خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکِّیهِمْ بِها وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلاتَکَ سَکَنٌ لَهُمْ»؛ (از اموال آنها زکات بگیر، تا به وسیله آن آنها را پاک سازى، و [هنگام گرفتن زکات] به آنها دعا کن که دعاى تو مایه آرامش آنها است).
و در آیه 97 سوره «یوسف» از زبان برادرانش خطاب به پدر مى خوانیم: «یا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا إِنّا کُنّا خاطِئِینَ»؛ (اى پدر! براى ما استغفار کن که ما خطا کار بودیم).
یعقوب نیز این تقاضا را نه تنها انکار نکرد، بلکه به آنها قول مساعد داد و گفت: «سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی»؛ (به زودى براى شما از درگاه خداوند تقاضاى آمرزش مى کنم). (2)
بنابراین، مسأله توسل و شفاعت طلبیدن به مفهومى که گفته شد از دستورهاى صریح قرآن است. (3)