آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

منظور از شفق روشنى آمیخته با تاریکى در آغاز شب است. ظهور شفق خبر از یک حالت تحول و دگرگونى عمیق در جهان مى دهد و اعلام پایان روز و آغاز شب است، به علاوه وقت نماز مغرب است، و خداوند به آن سوگند یاد کرده.

در آیه 16 سوره «انشقاق» مى خوانیم(سوگند به شفق)؛ «فَلا أُقْسِمُ بِالشَّفَق».
«شَفَق» به گفته «راغب» در «مفردات»، آمیخته شدن روشنائى روز به تاریکى شب است و لذا واژه «اشفاق» به معنى توجه و عنایت آمیخته با ترس به کار مى رود، فى المثل هر گاه انسان نسبت به کسى علاقه داشته باشد و در عین حال از حوادثى درباره او بیمناک گردد، به این حالت «اشفاق» گویند و آن شخص را «مشفق».
اما «فخر رازى» معتقد است: واژه «شفق» در اصل به معنى «رقت» و «نازکى» است و لذا به لباس بسیار نازک «شفق» مى گویند و حالت «شفقت» به همان حالت رقت قلب اطلاق مى شود (ولى گفته «راغب» صحیح تر به نظر مى رسد).به هر حال، منظور از «شفق» در قرآن همان روشنى آمیخته با تاریکى در آغاز شب است و از آنجا که در آغاز شب، نخست سرخى کمرنگى در افق مغرب پیدا مى شود و بعد جاى خود را به سفیدى مى دهد، اختلاف شده است آیا شفق به آن سرخى اطلاق مى شود، یا سفیدى؟
مشهور و معروف در میان علما و دانشمندان و مفسران همان معنى اول است که در اشعار نیز روى آن تکیه شده است و شفق را به «دماء الشهداء» (خون شهیدان) تشبیه کرده اند.
گر چه، بعضى معنى دوم را انتخاب کرده اند که بسیار ضعیف به نظر مى رسد، به خصوص این که: اگر ریشه لغوى این واژه را «رقت» بدانیم، تناسب با همان سرخى کمرنگ که نور رقیق آفتاب است دارد.
به هر حال، از آنجا که ظهور «شفق» خبر از یک حالت تحول و دگرگونى عمیق در جهان مى دهد و اعلام پایان روز و آغاز شب است، به علاوه جلوه و زیبائى خاصى دارد و از همه گذشته وقت نماز مغرب است، خداوند به آن سوگند یاد فرموده تا همگان را وادار به اندیشه در این پدیده زیباى آسمانى کند. (1)