آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

طبق صحيح ترين معنا و مطابق نظر بيشتر مفسران و روايات ائمه،«سَبْعاً مِنَ الْمَثانِى» کنايه از سوره «حمد» است، زيرا سوره «حمد» هفت آيه است و بعلت عظمت محتوايش، دو بار بر پيامبر(ص) نازل گرديد.

در آیه 87 سوره «حجر» مى خوانیم: «وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ»؛ (ما به تو سوره حمد و قرآن عظیم دادیم!).
«سَبْع» در لغت به معنى هفت و «مَثانِى» به معنى دوتاها است، و بیشتر مفسران و روایات، «سَبْعاً مِنَ الْمَثانِى» را کنایه از سوره «حمد» گرفته اند، زیرا سوره «حمد» بنا بر معروف، هفت آیه است و از این نظر که، به خاطر اهمیت این سوره و عظمت محتوایش، دو بار بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) نازل گردیده، و یا این که: از دو بخش تشکیل شده (نیمى از آن، حمد و ثناى خداست و نیمى از آن، تقاضاهاى بندگان است)(1) و یا این که: دوبار در هر نماز خوانده مى شود، به این جهات، کلمه «مَثانِى» یعنى دوتاها بر آن اطلاق شده است.(2) بعضى از مفسران نیز این احتمال را داده اند که: «سبع اشاره به هفت سوره بزرگ آغاز قرآن است، و مَثانِى کنایه از خود قرآن،، چرا که قرآن دو بار بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) نازل شد یک بار به طور جمعى، و یک بار تدریجى و به حسب نیازها و در زمانهاى مختلف. بنابراین، «سَبْعاً مِنَ الْمَثانِى» یعنى هفت سوره مهم، از مجموعه قرآن. ضمناً آیه 23 سوره «زمر» را نیز شاهد بر این معنى گرفته اند که می فرماید: «اللّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِیثِ کِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِیَ»؛ (خداوند همان کسى است که بهترین حدیث را نازل فرمود، کتابى که محتوایش هماهنگ و شبیه یکدیگر، کتابى که دو بار بر پیامبر (صلى الله علیه وآله) نازل گردید). ولى تفسیر اول، صحیحتر به نظر مى رسد به خصوص این که: در روایاتى که از ائمه اهلبیت(علیهم السلام) نقل شده کراراً به همین معنى، یعنى سوره «حمد» تفسیر شده است. « راغب» در «مفردات» اطلاق کلمه «مَثانِى» را بر قرآن از این نظر مى داند که: به طور مکرر آیات آن خوانده مى شود و همین تجدید و تکرار، آن را از دستبرد حوادث، محفوظ مى دارد. به علاوه، حقیقت قرآن در هر زمان، تکرار و تجلى تازه اى دارد که همه اینها ایجاب مى کند، به آن مثانى گفته شود.(3)