آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

این استغفار سرمشقى براى همه امت است، زیرا: 1- بعد از فتح مکّه، مسلمانان فهمیدند که از بی تابی و گمان بد بعضی از آن ها به وعده های الهی در لحظه های سخت باید استغفار کنند.  2- انسان هر قدر حمد و ثناى الهى کند، باز باید از تقصیر خویش استغفار کند. 3- معمولاً بعد از پیروزى ها، حالت غرور و یا انتقامجوئى به وجود مى آید، در اینجا باید به یاد خدا بود. 4- این دستور به معنای اتمام تقریبی مأموریت و عمر رسول اکرم(ص) بود و این حالت مناسب استغفار و حمد و تسبیح خداوند است.
 

در پاسخ این سؤال باید گفت: این سرمشقى است براى همه امت، زیرا:
اولاً ـ در طول این مبارزه طولانى که سال هاى زیادى به طول انجامید (حدود بیست سال) و مسلمانان روزهاى بسیار سخت و دردناکى را طى کردند، گاهى آن چنان حوادث پیچیده مى شد که جان ها به لب مى رسید، و در افکار بعضى گمان هاى بدى در مورد وعده هاى الهى پیدا مى شد، همان گونه که قرآن در مورد جنگ «احزاب» مى فرماید: «وَ بَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَناجِرَ وَ تَظُنُّونَ بِاللّهِ الظُّنُونَا»؛ (و دل ها به گلوگاه رسیده بود و گمان هاى [نامناسبى] درباره خدا داشتید).(1)
اکنون که پیروزى فرا رسیده، مى فهمند همه آن گمان ها و بى تابى ها غلط بوده و باید در مقام «استغفار» برآیند.
ثانیاً ـ انسان هر قدر حمد و ثناى الهى کند، باز حق شکر او را ادا نخواهد کرد، و لذا در پایان این حمد و ثنا باید از تقصیر خویش «روى به درگاه خدا آورد» و استغفار کند.
ثالثاً ـ معمولاً بعد از پیروزى ها، وسوسه هاى شیطان شروع مى شود، و حالت «غرور» از یکسو، و تندروى و انتقامجوئى از سوى دیگر، به وجود مى آید، در اینجا باید به یاد خدا بود، و پیوسته استغفار کرد، تا هیچ یک از این حالات پیدا نشود، یا اگر پیدا شده بر طرف گردد.
رابعاً ـ اعلام این پیروزى تقریباً به معنى اعلام پایان مأموریت پیامبر(صلى الله علیه وآله) و اتمام عمر آن حضرت و شتافتن به لقاى محبوب بود، و این حالت، مناسبِ «تسبیح»، «حمد» و «استغفار» است، و لذا در روایات وارد شده است که، بعد از نزول این سوره، پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) این جمله را بسیار تکرار مى فرمود:
«سُبْحَانَکَ اللّهُمَّ وَ بِحَمْدِکَ، اللّهُمَّ اغْفِرْ لِی إِنَّکَ أَنْتَ التَّوّابُ الرَّحِیمُ»؛ (خداوندا! منزهى، و تو را حمد و ستایش مى کنم، خداوندا! مرا ببخش که تو بسیار توبه پذیر و مهربانى).(2)،(3)