هدایت الهی شامل همه موجودات و انسانها می گردد، امّا اگر کسی خود بستر رشد و هدایت تکوینی را نابود کند یا در برابر هدایت تشریعی عناد ورزد، ضلالت او به اختیار خود است. هدایت الهی چون نور خورشید و باران بر وجود همگان نازل می شود، امّا بعضی از انسانها از معرض نور و باران می گریزند.

هدایت و ضلالت الهی به معنای زمینه سازی یا از بین بردن زمينه هاى مساعد است، بدون اينكه فرد توسط اراده الهی بر هدایت یا گمراهی اجبار شده باشد. این توفیقات و یا سلب توفیقات از سوی خداوند بی حساب و کتاب نیست؛ بلکه هر بنده ای با اعمال اختیاری خود که شامل نافرمانی و کفر و نفاق یا با توبه و جهاد و اطاعت فرامین خداوند است، توفیقات الهی را به خود جلب و یا از خود سلب می کند.

این انکار ممکن است از سه امر ناشى گردد؛ 1- هوا پرستى، که سبب مى شود، انسان چهره حق را بپوشاند. 2- تقلید و پیروى کورکورانه از دیگران، مخصوصاً از پیشینیان. 3- پیش داورى هاى غلط و اعتقادهاى فاسد پیشین، که مانع از بررسى و مطالعه بى طرفانه در آیات حق مى گردد.