آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

ويژگى‌ هاى مُصحف اُبَّي بن کعب عبارتند از: 1. ترتيب سوره ها در این مُصحف، تقريبا با ترتيب مُصحف عبدالله بن مسعود هماهنگ است؛ اما در تقديم و تأخير برخى سوره ها با آن تفاوت داشت. 2. دو سوره به نام هاى «خَلْع» و «حَفْد» بيش از مصاحف ديگر دارد؛ در حالي كه اين دو، دعاى قنوت اند و به گمان اينكه از سوره هاى قرآن هستند، در قرآن آمده اند. 3. ميان دو سوره «فيل» و «قريش»، «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ» نيامده و آن دو را، يك سوره دانسته است. 4. ابتداى سوره «زمر» با «حم» شروع شده و در نتيجه «حواميم» اين مُصحف به جاى هفت سوره، هشت سوره است. 5. اين مُصحف با مشهور، اختلاف قرائت داشت و برخى كلمات به مترادف هاى آنها تبديل شده است.

ويژگى‌ هاى مُصحف اُبَّي بن کعب به شرح ذيل است:

1. ترتيب سوره هاى مُصحف اُبَّي بن کعب تقريبا هماهنگ با ترتيب مُصحف عبدالله بن مسعود بود. جز آنكه سوره «يونس» را پيش از دو سوره «انفال» و «برائت» قرار داده بود و نيز در تقديم و تأخير برخى سوره ها با آن تفاوت داشت. تفاوت ديگرى كه با مُصحف عبدالله بن مسعود داشت آن كه مشتمل بر سوره «حمد» و معوَّذتين بود.
2. اين مُصحف دو سوره به نام هاى «خَلْع» و «حَفْد» بيش از مصاحف ديگر دارد؛ در حالي كه اين دو، دعاى قنوت اند و به گمان اينكه از سوره هاى قرآن هستند، در قرآن درج شده اند. دعاى خَلْع: «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ اَللَّهُمَّ إِنَّا نَسْتَعِينُكَ وَ نَسْتَغْفِرُكَ وَ نَسْتَهْدِيكَ وَ نَسْتَنْصِرُكَ وَ نُؤْمِنُ بِكَ وَ نَتَوَكَّلُ عَلَيْكَ وَ نُثْنِي عَلَيْكَ الْخَيْرَ كُلَّهُ وَ نَشْكُرُكَ وَ لَا نَكْفُرُكَ وَ نَخْلَعُ مَنْ يَفْجُرُكَ». دعاى حَفْد: «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ اَللَّهُمَّ إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ لَكَ نُصَلِّي وَ نَسْجُدُ وَ إِلَيْكَ نَسْعَى وَ نَحْفِدُ نَرْجُو رَحْمَتَكَ وَ نَخْشَى عَذَابَكَ إِنَّ عَذَابَكَ بِالْكُفَّارِ مُلْحَقٌ».(1)
3. در اين مُصحف ميان دو سوره «فيل» و «قريش»، «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ» نيامده و آن دو، يك سوره پنداشته شده است.(2) در روايات اهل بيت(علیهم السلام) نيز آمده است كه هر كس در نماز، سوره «فيل» را بخواند بايد سوره «قريش» را نيز بخواند، ليكن با آوردن «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ»(3) بين دو سوره؛ يعنى اين دو سوره از جهت قرائت يك سوره محسوب مى شوند؛ ولى از نظر ثبت در قرآن دو سوره به حساب مى آيند. اين روايت، عكس مُصحف اُبَّي بن کعب را ثابت مى كند. بنابراين مُصحف اُبَّي بن کعب داراى 115 سوره بود.
4. در اين مُصحف، ابتداى سوره «زمر» با «حم» شروع شده بود و در نتيجه «حواميم» اين مُصحف به جاى هفت سوره، هشت سوره است.(4)
5. اين مُصحف با مشهور، اختلاف قرائت داشت. برخى كلمات به مترادف هاى آنها تبديل شده است: آيه «قَالُوا يَا وَيْلَنَا مَن بَعَثَنَا مِن مَّرْقَدِنَا»(5)؛ (مى گویند: اى واى بر ما! چه کسى ما را از خوابگاه مان برانگیخت؟!) به صورت «من هبَّنا من مرقدنا»(6) و آيه «كُلَّمَا أَضَاءَ لَهُم مَّشَوْا فِيهِ ...»(7)؛ (هر زمان که [برق صفحه بیابان را] براى آنها روشن مى سازد، [چند گامى] در پرتو آن راه مى روند) به صورت «مرّوا فيه» يا «سعوا فيه» خوانده شده است.(8) برخى كلمات براى توضيح و تفسير آورده شده است: در آيه «فَصِيَامُ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ(9) [متتابعات] فِي الْحَجِّ ...» كلمه افزوده شده(10) براى معلوم كردن سه روز روزه متوالى است و يا در آيه «فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ [إلى أجلٍ مُسَمَّى] فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً ...»(11) عبارت اضافه شده براى معلوم كردن اين است(12) كه مقصود، نكاح متعه و انقطاعى است نه دائمى و يا اين آيه را چنين خوانده است: «إِنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ أَكَادُ أُخْفِيهَا [من نفسى فكيف اُظهركم عليها] لِتُجْزَىٰ كُلُّ نَفْسٍ بِمَا تَسْعَىٰ».(13) البته نبايد گمان برد كه اين بيان هاى تفسيرى در مصاحفِ صحابه، تحريف و زيادت كلمات و يا ترديد در قرآن هاى موجود را به دنبال داشته است. البته بعدها اين روش متروك شد.(14)