آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

به طور كلّى ده فرضيّه عمده درباره علل گرايش به «مذهب» بيان شده است كه پاره اى از آنها جنبه «روانى»، «اخلاقى و اجتماعى»، «اقتصادى» و بعضى «عقلى» دارد. از جمله: 1. عوامل اقتصادى استعمارى. 2. عوامل اقتصادى ضدّ استعمارى. 3. نيازهاى اخلاقى و اجتماعى. 4. بى اطّلاعى از اسرار طبيعت. 5. ترس از عوامل طبيعى. 6. عوامل جنسى. 7. عقيده به وجود روح. 8. اعتقاد به بخت و شانس. 9. مطالعه اسرار هستى (درك عقلى). 10. فطرت انسانى و كشش ذاتى او (درك عاطفى).

به طور كلّى مى توان نظرات و يا فرضيّه هاى عمده اى كه درباره انگيزه و علل گرايش به «مذهب» گفته شده است را، در ده عنوان خلاصه كرد كه پاره اى از آنان جنبه «روانى»، بعضى «اخلاقى و اجتماعى»، بعضى «اقتصادى» و بعضى «فكرى و عقلى» دارد؛ اين عوامل عبارتند از:
1. عوامل اقتصادى استعمارى. 2. عوامل اقتصادى ضدّ استعمارى. 3. نيازهاى اخلاقى و اجتماعى. 4. جهل و بى اطّلاعى از اسرار طبيعت. 5. ترس از عوامل وحشتناك طبيعى. 6. عوامل جنسى. 7. عقيده به وجود روح. 8. اعتقاد به بخت و شانس. 9. مطالعه اسرار هستى و نظام آفرينش (درك عقلى). 10. فطرت انسانى و كشش درونى و ذاتى او (درك عاطفى).
روشن است كه عامل اوّل و دوّم، جنبه اقتصادى و سياسى، عامل سوّم جنبه اجتماعى، عامل چهارم جنبه فكرى، عامل پنجم و ششم جنبه روانى، عامل هفتم جنبه فلسفى، عامل هشتم جنبه خرافى، عامل نهم جنبه علمى و فلسفى و عامل دهم جنبه روانى دارد.(1)