آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

حضرت خدیجه(س) در سال دهم هجری وفات نمود و پیامبر(ص) پس از ایشان با سوده ازدواج کردند و سال قبل از هجرت عایشه را به عقد خود در آورده، سپس در سال دوم هجرت او را به خانه خود برده اند. او به هنگام عقد ازدواج با پیامبر (ص)، حداقل 17 سال داشته و حداقل در 19 سالگی به خانه ایشان رفته است.

معمولاً در ثبت تاریخ، به جهت سیطره حکام بر مورخان یا خود فروخته بودن برخی از آنان، علیه مخالفان حکومت اجحاف هایی صورت گرفته است و در مقابل از حکام و دوستان و هم فکران آنها تعریفات و تمجیدهایی در حد افراط شده است که با روبرو شدن با برخی تناقضات در روایت های تاریخی که راهی برای توجیه آنها نیست به این حقیقت می توان پی برد. یکی از این موارد، سن عایشه به هنگام ازدواج با پیامبر(صلی الله علیه و آله) است که برخی از نقلیات تاریخی، اصرار بر کم نشان دادن سن عائشه به هنگام ازدواج با پیامبر(صلی الله علیه وآله) دارند در حالی که با برخی از روایاتی که در خود این کتاب ها آمده و می توان از آنها سن عایشه را حدس زد سازگاری ندارد علاوه بر این روایات و گزارش های فراوانی که در کتب مختلف آمده اجماع بر خلاف نقلیات مذکور دارد.

متاسفانه این موضوع باعث سوء استفاده مخالفان و معاندان دین اسلام شده تا پیامبر(صلی الله علیه و آله) را فردی شهوتران معرفی کنند، در این مجال سعی کرده ایم با مراجعه به متون تاریخی این مساله را بررسی کنیم.

این مساله قبلاً توسط عالم بزرگوار، شیخ جعفر مرتضی العاملی در رسالۀ مجزا به نام «کتاب حدیث الافک» و همچنین در کتاب «الصحیح من سیره النبی الاعظم» بررسی شده و ایشان به این نتیجه رسیده است که عائشه در وقت ازدواج حدود هیجده سال سن داشته است و جناب آقای نیکنام عربشاهی هم در «تاریخ صحیح اسلام»(1)، به این موضوع پرداخته انده؛ جدیداً نیز تاریخ دان مشهور عربستان سعودی، «استاد سهیله زین العابدین حماد» اعلان کرد که: «بنابر محاسبات تاریخی سن عائشه بنت ابی بکر، 10 سال کوچکتر از خواهرش اسماء بوده لذا بنابر قول ترجیحی، او در سن 19 سالگی با حضرت محمد(صلی الله علیه وآله) ازدواج کرده است».(2)

شکی نیست که برای یافتن سن عایشه به هنگام ازدواج، نخست باید سال ازدواج مشخص شود تا سن عایشه بدست آید، طبق منابع تاریخی، پيامبر اكرم صلَّى اللّه عليه و آله و سلَّم پس از خدیجه(سلام الله علیها) با سوده بنت زمعه ازدواج كرده(3) و تا چهار سال همسر ديگرى اختيار نكرده است.(4) که در برخی از روایات، فاصله میان وفات خدیجه(سلام الله علیها) و ازدواج با عایشه سه سال ذکر شده است.(5) و برخی از روایات این تاریخ را تاریخ عقد ایشان دانسته اند و سال ازدواج را دوم هجرت ذکر کرده اند.(6)، (7)

جمع بندی این اقوال این است که بگوییم حضرت خدیجه(سلام الله علیها) در سال دهم هجری وفات نمود و پیامبر(صلی الله علیه وآله) پس از ایشان با سوده ازدواج کردند و سال قبل از هجرت عایشه را به عقد خود در آورده سپس در سال دوم هجرت او را به خانه خود برده اند.

اینک با مراجعه به اسناد تاریخی و با استفاده از روایاتی که می توان از آنها سن عایشه را به هنگام ازدواج با رسول الله(صلی الله علیه و آله) حدس زد، پرده از حقیقت آن برمی داریم.
از چند طریق می توان سن عایشه را بدست آورد:

الف) محاسبه سن عایشه با استفاده از سال ایمان او
طبق منابع تاریخی عایشه در سه سال اول بعثت که هنوز دعوت علنی نشده بود اسلام آورد(8) و وی در آن هنگام صغیره بود.(9)  در نتیجه چون در اسلام آوردن، لازم است فرد حداقل 7، 8 سال داشته باشد، زیرا اهل سنت حضرت علی(علیه السلام) را در هنگامی اسلام آوردن، که ده تا سیزده سال ذکر شده، صغیر دانسته اند و یادآور شده اند که حضرت در این هنگام «رجل» نبود لذا اسلام او قبول نیست، حال دربارة عایشه هم می بایست طوری سخن گفت که معقول باشد؛ یعنی سنش به اندازه ای باشد که بتواند اسلام بیاورد، اگرچه کم تر از سن بلوغ باشد. چون بلوغ دختران نه سال است، ایشان در هنگام پذیرش اسلام مثلاً باید هفت ساله بوده باشد، حال اگر عائشه در سال سوم از سه ساله اول رسالت رسول الله صلی الله علیه و آله هم ایمان آورده باشد و در آن هنگام هفت ساله بوده باشد به هنگام عقد ازدواج با پیامبر صلی الله علیه و آله، حداقل17 سال داشته و حداقل در 19 سالگی به خانه ایشان رفته است.

جالب اینکه اگر قول مشهور را در ازدواج عایشه بپذیریم که معتقد است وی در هفت سالگی با رسول الله صلی الله علیه و آله ازدواج کرده است وی در سه سال اول بعثت هنوز به دنیا نیامده بود تا چه برسد به اینکه به پیامبر(صلی الله علیه وآله) ایمان بیاورد؟! و این خود دلیلی بر بطلان آن نظریه می باشد.

ب) محاسبه سن عایشه از طریق محاسبه سن خواهر او اسماء
یکی از مسائلی که سن دقیق عایشه را در هنگام ازدواج با رسول خدا به اثبات می‌رساند، مقایسه سن او با سن خواهرش اسماء بنت أبی بکر است.  روایات تاریخی حکایت از این دارد که أسماء دختر ابی بکر و همسر زبیر بن عوام(10)، 27 سال قبل از هجرت متولد شده(11) و 10 سال از عایشه بزرگتر بوده(12) و در سن 100 سالگی(13) به سال 73 هجری(14) در مکه(15) از دنیا رفته است.

در نتیجه عایشه 17 سال قبل از هجرت متولد شده پس به هنگام عقد ازدواج با رسول الله حدود 17 سال و در 19 سالگی به خانه ایشان رفته است.

ج) تخمین سن عایشه از طریق ازدواجی که قبل از ازدواج با پیامبر(ص) داشته است
عایشه سالها قبل از خواستگاری پیامبر(صلی الله علیه وآله)، در عقد ازدواج فرد دیگری بنام جبیر بن مطعم بوده است. و در حدود سال پنجم هجری که ابوبکر به همراه مهاجرین قصد هجرت به حبشه را داشت، این نامزدی به هم خورد و مطعم به خاطر آنکه ابوبکر مسلمان شده بود، عقد نامزدی فرزندش را با عائشه فسخ نمود.(16)

این قول را روایاتی که می گوید: رسول الله صلی الله علیه و آله پس از ازدواج با عایشه سه روز نزد وی بوده است و حال آنکه روایاتی نقل شده که رسول الله صلی الله علیه و آله نزد زنان باکره هفت روز و نزد غیر باکره ها سه روز اقامت داشت(17)، تقویت می کند.

در نتیجه طبق آنچه از این روایت بر می آید عایشه هشت سال قبل از نامزدی با پیامبر صلی الله علیه و آله، آماده ازدواج بوده است. که اگر عایشه در آن زمان حداقل 9 سال سن داشته باشد به هنگام عقد ازدواج با رسول الله صلی الله علیه و آله حداقل17 سال سن داشته و حداقل در 19 سالگی به خانه ایشان رفته است.

د) محاسبه سن عایشه در هنگام ازدواج، از طریق سن او در سال وفاتش
مورخان سال وفات عایشه را 57 یا 58 هجری(18) و سن وی را در آن زمان هفتاد سال(19) ذکر کرده اند. پس در سال اوّل یا دوم بعثت متولد شده و سن او به هنگام عقد ازدواج با پیامبر حدود 12، 13 سال بوده و در حدود 14، 15سالگی به خانه ایشان رفته است.

از آنجا که مردم در بیان اعداد، معمولاً از ذکر خورده ی آن صرف نظر می کنند و مثلاً بجای 74 به ذکر 70 اکتفا می کنند هیچ بعید نیست که در مورد این نقل تاریخی هم چنین اتفاقی افتاده باشد که اگر چنین باشد طبق این قول هم مثل قول های دیگر سن عایشه به هنگام عقد در حدود 17 سال بوده است. و با دیگر اقوال اختلافی نخواهد داشت.

ه) محاسبه سن عایشه از طریق محاسبه سن حضرت فاطمه(س)
ابن کثیر در کتاب سیره اش از پیامبر در مورد عایشه نقل می کند که پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرموده: فاطمه سرور تمام بانوان جهان است و در مورد عایشه فضیلتی را برشمرد که بر دیگر زنان برتری دارد و دیگران آن را ندارند.(20) حال اگر فاطمه(سلام الله علیها) سرور زنان است چگونه عایشه فضیلتی دارد که برای ایشان نیست!

جالب است طحاوی که این دوحدیث را نقل کرده در مقام توجیه این دو روایت می گوید: وقتی رسول الله صلی الله علیه و آله این روایت را برای عایشه گفته حضرت فاطمه(سلام الله علیها) هنوز به سن تکلیف نرسیده بوده اند و حدیث فضیلت حضرت فاطمه(سلام الله علیها) مربوط به بعد از مکلف شدن ایشان بوده است.(21)

وی قبل از مطرح کردن این بحث چند صفحه قبل، سن حضرت فاطمه(سلام الله علیها) را هنگام وفات 25 سال دانسته است.(22)

به این ترتیب حضرت زهرا(سلام الله علیها) باید یک یا دو سال پیش از بعثت به دنیا آمده باشند و عایشه چند سال بزرگتر بوده، بر این اساس عایشه به هنگام عقد ازدواج با پیامبر صلی الله علیه و اله در حدود 17 سال داشته و در حدود 19 سالگی به خانه ایشان رفته است.

و) دلایل دیگری که می توان از آنها سن عایشه را به هنگام ازدواج، تخمین زد
1. طبری آورده است که: «ابوبکر دارای چهار فرزند بود که همه آنها در دوره جاهلیت به دنیا آمده بودند».(23)طبق این روایت هم همان نتایج قبلی در مورد سن عایشه به دست می آید.

2. روایت های فقهی عایشه که مورد استناد اهل سنت است بسیار زیادند و لازمه اعتماد به آنها این است که عایشه از حالت کودکی خارج شده باشد تا بتوان به گفته وی اعتماد کرد و بیش از 25000 حدیثی را که از پیامبر شنیده، - آنهم فقط احادیث فقهی؟!! - را پذیرفت.

نقد روایات شش سالگی عایشه
اما قول مشهور در سن عایشه که می گوید: «عایشه به هنگام ازدواج با رسول الله(صلی الله علیه و آله)، شش سال داشته و در نُه سالگی به خانه پیامبر(صلی الله علیه و آله) رفته است»،(24) به دلایل مختلف قابل نقد است.

برخی از این روایات توسط خود عایشه نقل شده که با توجه به حسادت های عائشه نسبت به دیگر همسران پیامبر(صلی الله علیه و آله) علی الخصوص به حضرت خدیجه(سلام الله علیها)(25)، جای سؤال و شک نسبت به قبول آنها وجود دارد.

راوی برخی از این روایات هشام بن عروه است که از طریق راویان عراقی روایت شده است، این روایات نیز چون وی پس از هفتاد و یک سالگی به عراق رفته، و رجالیون او را در آخر عمر دارای ضعف حافظه معرفی کرده اند و روایات او را در این سن نمی پذیرند(26) نمی تواند روایات مورد اعتمادی باشند.

روایت دیگری هم از طریق ابن عامره(خواهرزاده عائشه) نقل شده که چون در زمان این ازدواج پنج و یا شش ساله بوده بعید است چنین دقیق تمام حوادث را در ایام طفولیت به ذهن داشته باشد که حتی ماه ازدواج را هم ذکر کند، از طرف دیگر در کتب تاریخ چیزی در وثاقت او نیامده است لذا مجهول الحال است.

در پایان لازم است خواننده عزیز را به چند نکته متوجه کنیم:
1. در آن زمان چیزی به نام وثیقه تولد وجود نداشت؛ تا تاریخ دقیق پیدایش افراد بر مبنای آن تعیین شود، لذا در مورد بسیاری از ائمه(علیهم السلام) حتی تاریخ دقیقی در مورد سال و روز ولادت آنها وجود ندارد. و اختلافات جزئی طبیعی است.

2. شرایط سنی که در فرهنگ ما ایرانیان امروزه متداول است، در آن عصر و نزد عرب های آن زمان متداول نبود. بسا اتفاق می افتاد دختران نو رسیده به عقد مردان کهنسال در می آمدند. و از نظر آنها بر این گونه ازدواج ها هیچ گونه خرده گیری و ملامتی وجود نداشت. چنانکه می بینیم کسانی مانند ابوبکر و عبد الرحمن بن عوف(27) که هردو مسن بوده اند به خواستگاری حضرت فاطمه(سلام الله علیها) می آیند.

3. عرب های شبه جزیره خوش نداشتند دخترشان دیر ازدواج کند و مدت ها در خانه پدر بماند. بلکه می کوشیدند دخترانشان را زودهنگام شوهر دهند و به خانه همسر بفرستند، تا خیالشان آسوده شود.

4. قبایل مختلف مسلمان در زمان رسول الله(صلی الله علیه و آله) مباهات مى كردند و به همين قدر خوشحال بودند كه، زنى از قبيله آنان به نام همسر پيامبر(ص) ناميده شود، لذا بسیاری از آنها دختران خود را به عقد رسول الله(ص) در می آوردند - حتی اگر به خانه رسول خدا نرود - تا منتسب به ایشان شوند. این عمل باعث می شد پيوند اجتماعى آنها با پيامبر(ص) محكم تر شود، و در دفاع از ایشان مصمم تر می شدند.