آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

از جمله آداب و شرائط تلاوت قرآن عبارتند از: 1- طهارت ظاهری و باطنی. 2- استعاذه (پناه بردن به خدا از شیطان رجیم) در آغاز تلاوت. 3- شمرده، و توأم با تفکر خواندن قرآن. 4- تدبّر و تفکر در آیات. 5- سکوت کردن موقع تلاوت دیگران و ... .

همه چیز نیاز به برنامه دارد مخصوصاً بهره گیرى از کتاب بزرگى همچون قرآن، به همین دلیل، در خود قرآن براى تلاوت و بهره گیرى از این آیات، آداب و شرائطى بیان شده است:
1 ـ نخست مى گوید: «لایَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ»؛ (قرآن را جز پاکان لمس نمى کنند)(1) این تعبیر ممکن است هم اشاره به پاکیزگى ظاهرى باشد که تماس گرفتن با خطوط قرآن باید توأم با طهارت و وضو باشد، و هم اشاره به این که: درک مفاهیم و محتواى این آیات، تنها براى کسانى میّسر است که پاک از رذائل اخلاقى باشند، تا صفات زشتى که بر دیده حقیقت بین انسان پرده مى افکند، آنها را از مشاهده جمال حق محروم نگرداند.
2 ـ به هنگام آغاز تلاوت قرآن باید از شیطان رجیم و رانده شده درگاه حق، به خدا پناه برد، چنانکه در آیات فوق خواندیم: «فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیمِ». در روایتى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم که: در پاسخ این سؤال: چگونه این دستور را عمل کنیم؟ و چه بگوئیم؟ فرمود: بگو: «أَسْتَعِیذُ بِالسَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیْمِ».(2) و در روایت دیگرى مى خوانیم که: امام(علیه السلام) به هنگام تلاوت سوره «حمد» فرمود: «أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیمِ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ یَحْضُرُون»؛ (به خداوند شنوا و دانا از شیطان رجیم پناه مى برم، و هم به او پناه مى برم از این که نزد من حضور یابند)!.(3) و همان گونه که در بالا گفتیم این پناه بردن، نباید محدود به لفظ و سخن باشد بلکه باید در اعماق روح و جان نفوذ کند، به گونه اى که انسان هنگام تلاوت قرآن از خوهاى شیطانى جدا گردد، و به صفات الهى نزدیک شود، تا موانع فهم کلام حق از محیط فکر او برخیزد و جمال دلاراى حقیقت را به درستى ببیند.بنابراین، پناه بردن به خدا از شیطان، هم در آغاز تلاوت قرآن لازم است و هم در تمام مدت تلاوت هر چند به زبان نباشد.
3 ـ قرآن را باید به صورت «ترتیل» تلاوت کرد، یعنى شمرده، و توأم با تفکر: «وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیْلاً».(4) در حدیثى در تفسیر این آیه از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: «إِنَّ الْقُرْآنَ لایُقْرَأُ هَذْرَمَةً، وَ لَکِنْ یُرَتَّلُ تَرْتِیلاً، إِذَا مَرَرْتَ بِآیَة فِیها ذِکْرُ النّارِ وَقَفْتَ عِنْدَهَا، وَ تَعَوَّذْتَ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ»؛ (قرآن را تند و دست و پا شکسته نباید خواند، بلکه باید به آرامى تلاوت کرد، هنگامى که به آیه اى مى رسى که در آن ذکر آتش دوزخ شده است توقف مى کنى [و مى اندیشى] و به خدا از آتش دوزخ پناه مى برى)!(5)
4 ـ علاوه بر ترتیل، دستور به «تدبّر و تفکر» در آیات قرآن داده است آنجا که مى گوید: «أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآن»؛ (آیا آنها در قرآن نمى اندیشند)؟.(6) در حدیثى مى خوانیم: اصحاب و یاران پیامبر(صلى الله علیه وآله) قرآن را ده آیه ده آیه از پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى آموختند، و ده آیه دوم را فرا نمى گرفتند مگر این که: آنچه در آیات نخستین بود از علم و عمل بدانند.(7) و در حدیث دیگرى از پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «أَعْرِبُوا الْقُرْآنَ وَ الْتَمِسُوا غَرائِبَهُ»؛ (قرآن را فصیح و روشن بخوانید و از شگفتیهاى مفاهیم آن بهره گیرید).(8) و نیز در حدیث دیگر از امام صادق(علیه السلام) نقل شده: «لَقَدْ تَجَلَّى اللّهُ لِخَلْقِهِ فِى کَلامِهِ وَ لکِنَّهُمْ لایُبْصَرُونَ»؛ (خداوند خود را در کلامش به مردم نشان داده است، ولى کوردلان نمى بینند).(9) (تنها روشن ضمیران آگاه و اندیشمندان با ایمان، جمال او را در سخنش مشاهده مى کنند).
5 ـ آنها که آیات قرآن را مى شنوند نیز وظیفه اى دارند، وظیفه شان سکوت کردن، سکوتى توأم با اندیشه و تفکر: «وَ إِذا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ»؛ (هنگامى که قرآن خوانده مى شود گوش فرا دهید و خاموش باشید تا مشمول رحمت حق شوید).(10)، (11)