آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

مفهوم هفتاد مرتبه استغفار در آيه 80 سوره توبه، براى«تکثير» است، نه«تعداد». يعني هر قدر براى آنها استغفار کنى، خداوند مطلقاً آنان را نمى بخشد. مثل اينکه کسي بگويد اگر صد بار هم اصرار کنى قبول نخواهم کرد، لذا طبق روایت صحیح، پيامبر(ص) مي فرمايد: اگر مى دانستم هر گاه بيش از هفتاد بار براى آنها استغفار کنم، خداوند آنان را مى بخشد، چنين مى کردم.

شک نیست عدد «سَبْعِین» (هفتاد) در آیه فوق، براى «تکثیر» است، نه براى «تعداد»، به عبارت دیگر: مفهوم آیه این است که: هر قدر براى آنها استغفار کنى، خداوند آنان را نمى بخشد، درست مانند این که کسى به دیگرى مى گوید: اگر صد بار هم اصرار کنى قبول نخواهم کرد، مفهوم این سخن، آن نیست که اگر یکصد و یک بار اصرار کنى مى پذیرم، بلکه منظور این است که مطلقاً نخواهم پذیرفت. این گونه تعبیر، در حقیقت براى تأکید مطلب است، و لذا در سوره «منافقون» آیه 6، همین موضوع به عنوان نفى مطلق ذکر شده است، آنجا که مى فرماید: «سَواءٌ عَلَیْهِمْ أَسْتَغْفَرْتَ لَهُمْ أَمْ لَمْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ لَنْ یَغْفِرَ اللّهُ لَهُم»؛ (تفاوت نمى کند چه براى آنها طلب آمرزش بکنى یا نکنى، خدا آنها را نخواهد بخشید). شاهد دیگر این سخن، علتى است که در ذیل آیه ذکر شده، و آن این که: «آنها به خدا و پیامبرش کافر شده اند، و خدا فاسقان را هدایت نمى کند» روشن است براى این گونه افراد، هیچ مقدار استغفار سبب نجات نخواهد شد.
ولی تعجب در این است: در روایات متعددى که از طرق اهل تسنن نقل شده، مى خوانیم: پیامبر(صلى الله علیه وآله) بعد از نزول آیه فوق چنین فرمود: «لاَ َزِیْدَنَّ فِى الإِسْتِغْفارِ لَهُمْ عَلى سَبْعِیْنَ مَرَّةً! رَجاءً مِنْهُ أَنْ یَغْفِرَ اللّهُ لَهُمْ، فَنَزَلَتْ: سَواءٌ عَلَیْهِمْ أَسْتَغْفَرْتَ لَهُمْ أَمْ لَمْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ لَنْ یَغْفِرَ اللّهُ لَهُم»؛ (به خدا سوگند، بیش از هفتاد بار براى آنها استغفار مى کنم، به این امید که خداوند آنها را بیامرزد، در این هنگام، آیه نازل شد که مى فرماید: تفاوت نمى کند، چه براى آنها استغفار کنى و چه نکنى، هرگز خدا آنها را نمى آمرزد).(1) مفهوم روایات فوق این است که: پیامبر(صلى الله علیه وآله) از عدد هفتاد در آیه مورد بحث، «تعداد» فهمیده است، و لذا فرموده: من بیش از هفتاد بار براى آنها استغفار مى کنم، در حالى که، آیه مورد بحث، مخصوصاً با توجه به علتى که در ذیل آن آمده، به روشنى به ما مى فهماند: عدد هفتاد براى «تکثیر» است، و کنایه از نفى مطلق، توأم با تأکید مى باشد.
بنابراین، روایات فوق چون مخالف با قرآن است ابداً قابل قبول نیست، به خصوص که اسناد آنها از نظر ما نیز، معتبر نمى باشد. تنها توجیهى که مى توان براى روایات فوق کرد [هر چند خلاف ظاهر است]، این است که: پیامبر(صلى الله علیه وآله) قبل از نزول آیات فوق، این جمله را مى فرموده، و هنگامى که آیات فوق نازل شد، از استغفار براى آنها صرف نظر فرمود. روایت دیگرى نیز در این باره نقل شده، که ممکن است ریشه اصلى روایات فوق باشد، که به هنگام «نقل به معنى» دگرگون شده است، و آن این که: پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود: «لَوْ عَلِمْتُ أَنَّهُ لَوْ زِدْتُ عَلىَ السَّبْعِیْنَ مَرَّةً غَفَرَ لَهُمْ لَفَعَلْتُ»؛ (اگر مى دانستم هر گاه بیش از هفتاد بار براى آنها استغفار کنم، خداوند آنان را مى بخشد، چنین مى کردم).(2) مفهوم این سخن، - مخصوصاً با توجه به کلمه «لَو» که براى امتناع مى باشد - این است که: مى دانم خدا آنها را نمى بخشد، ولى به قدرى قلبم از عشق به هدایت بندگان خدا و نجاتشان آکنده است، که اگر فرضاً بیش از هفتاد بار استغفار، باعث نجاتشان مى شد، چنین مى کردم. به هر حال، مفهوم آیات فوق روشن است، و هر حدیثى بر خلاف آنها باشد، یا باید آن را توجیه کرد و یا کنار گذاشت.(3)