آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند در ارتباط با خلقت نور و ظلمت می فرماید: «خداوندى که مبدأ نور و ظلمت را ایجاد کرد». بر این اساس خالق نور، ظلمت را نیز آفریده است، در حالی که بین فلاسفه و دانشمندان طبیعى معروف است ه «ظلمت» چیزى جز «عدم نور» نیست، در حالی که نمی توان نام مخلوق بر معدوم گذاشت. در پاسخ می گوییم: غالباً ظلمت به معناى نور ضعیف است که در برابر نور قوى به کار مى رود. بدیهى است که ظلمت به این معنى، مخلوق خدا است. هم چنین ظلمت یک امر عدمى است، اما امر عدمى در شرائط خاص، از یک امر وجودى سرچشمه مى گیرد.

خداى متعال در آیه 1 سوره «انعام» اشاره به خلقت نور و ظلمت کرده، مى فرماید: (خداوندى که مبدأ نور و ظلمت را ایجاد کرد)؛ «وَ جَعَلَ الظُّلُماتِ وَ النُّورَ»
نکته اى که از این آیه به دست مى آید این است: همان طور که «نور» مخلوق خداوند است، «ظلمت» هم آفریده او است، در حالى که معروف در میان فلاسفه و دانشمندان علوم طبیعى این است که «ظلمت» چیزى جز «عدم نور» نیست، و این را مى دانیم که نام مخلوق بر معدوم نمى توان گذاشت.
بنابراین، چگونه آیه مورد بحث، ظلمت را جزء مخلوقات خداوند به شمار آورده است؟!
در پاسخ این ایراد مى توان گفت:
اوّلاًـ ظلمت همیشه به معناى ظلمت مطلق نیست، بلکه ظلمت غالباً به معناى نور بسیار کم و ضعیف، در برابر نور فراوان و قوى به کار مى رود، مثلاً: همه مى گوئیم: «شب ظلمانى» با این که مسلّم است: در شب، ظلمت مطلق نیست، بلکه همواره ظلمت شب، آمیخته با نور کم رنگ ستارگان یا منابع دیگر نور مى باشد.
بر این اساس مفهوم آیه این مى شود که: خداوند براى شما روشنى روز و تاریکى شب را که یکى نور قوى و دیگرى نور بسیار ضعیف است، قرار داد، و بدیهى است که ظلمت به این معنى از مخلوقات خدا است.
ثانیاًـ درست است که ظلمت مطلق، یک امر عدمى است، اما امر عدمى هنگامى که در شرائط خاصى واقع شود، حتماً از یک امر وجودى سرچشمه مى گیرد یعنى کسى که ظلمت مطلق را در شرائط خاصى براى اهداف معینى به وجود مى آورد، حتماً باید از وسائل وجودى استفاده کند.
مثلاً ما مى خواهیم در لحظه معینى اطاق را براى ظاهر کردن عکسى تاریک کنیم، ناچاریم جلوى نور را بگیریم تا ظلمت در این لحظه معین به وجود آید، چنین ظلمتى مخلوق است (مخلوق بالتّبع).
و به اصطلاح، عدمِ مطلق گر چه مخلوق نیست، اما عدمِ خاص سهمى از وجود دارد و مخلوق مى باشد. (1)