زمینه های شکل گیری تمدن اسلامی عبارتند از: 1- جایگاه دانش و فراگیری علم، که در منابع اسلامی سفارش های اکیدی نسبت به آن شده است. 2- انتقال علوم و جذب دانشمندان از یونان که بیشترین علوم، غیر مستقیم و بصورت ترجمه به دست مسلمانان رسید. 3- نهضت ترجمه، که پس از فتوحات مسلمانان و فراغت از تدوین علوم اسلامی شکل گرفت، در واقع توجه به علوم و صنایعی بود که عمدتا در اختیار تمدن های غیر مسلمان قرار داشت. 4- تاسیس مراکز علمی مانند بیت الحکمة، نظامیه ها، و ...، یکی دیگر از عوامل شکل گیری تمدن اسلامی می باشد.

در گذشته نقش مطبوعات به اندازه امروز وسيع نبوده؛ ولى كتاب و كتابخانه هميشه در طول تاريخ آثار مهمي در آموزش و پرورش و انتقال علوم از نسلى به نسل ديگر داشته است. قرآن براى كتاب و كتابت اهميت قائل است و براي تأكيد بر آن سوگند ياد كرده است که آيه اول سوره «قلم» شاهد مدعاي ماست. اصولا تفاهم ميان انسانها و انتقال افكار، تنها از دو راه «بيان و قلم» امكان دارد. در «بيان» ارتباط و پيوند ميان حاضران در يك زمان و مكان است؛ ولى در قلم، پيوند ميان انسان ها در تمام قرون و نسل ها برقرار است.