جامعه شناسان مادّى براى پيدايش «مذهب» به سراغ فرضيّه «تخدير و استعمار» رفته اند و ادّعا مي كنند كه مذهب، اثر قابل ملاحظه اى در تشكيل جامعه واحد انساني داشته است. در پاسخ آنها بايد گفت: اولا: تمام تعالیم دینی در قالب قانون، اخلاق و آداب، دستوراتی در مورد مبارزه با استعمار دارد. دوما: انگیزه مذاهب دعوت به توحید و وحدت کلمه است که مردم را از هر جعرافیايي با هم جمع مي کند. به هر حال، وجود اثر ضدّ استعمارى در مذاهب راستين قابل انكار نيست و تاريخ كشورها، گواه آن است؛ ولى اين يك «اثر» است نه «انگيزه» و تمام اشتباه طرفداران اين فرضيّه در همين قسمت نهفته شده كه انگيزه را با اثر اشتباه گرفته اند.