آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

قطعاً در بهشت تكامل وجود دارد و بهشتيان هرگز در جا نمى زنند؛ بلكه در پرتو عنايات الهى و الطاف ربّانى، روز به روز به ساحت قدسش نزديك تر مى شوند و در مسير قرب الى الله به پيشروى خود ادامه مى دهند. مفهوم اين سخن آن نيست كه در آنجا طاعات و عبادات و اعمالى دارند؛ چرا كه بهشت، دار تكليف نيست و عناصر اوليه تكليف در آنجا وجود ندارد، بلكه در پرتو اعمالى كه در اين جهان انجام داده اند همچنان به سير تكاملى خويش ادامه مى دهند.

آرى، قطعاً در بهشت تكامل وجود دارد و بهشتيان هرگز در جا نمى زنند؛ بلكه در پرتو عنايات الهى و الطاف ربانى، روز به روز به ساحت قدسش نزديك تر مى شوند و در مسير قرب الى الله به پيشروى خود ادامه مى دهند. مفهوم اين سخن آن نيست كه در آنجا طاعات و عبادات و اعمالى دارند؛ چرا كه بهشت، دار تكليف نيست؛ زيرا عناصر اوليه تكليف در آنجا وجود ندارد؛ بلكه در پرتو اعمالى كه در اين جهان انجام داده اند همچنان به سير تكاملى خويش ادامه مى دهند.
درست همانند بعضى درختان پر بارى كه انسان يكبار آن را غرس مى كند؛ ولى مرتباً جوانه مى زند و ريشه مى دواند و از نقاط ديگر سر بر مى آورد و دشت و صحرا را فرا مى گيرد!
يا همانند سفينه هاى فضايى كه براى آغاز حركت و خارج شدن از محيط جاذبه زمين نياز به نيروى عظيمى دارد؛ ولى بعد از خروج از اين محيط چنانچه به مانعى برخورد نكند بدون احتياج به نيروى محرك جديد تا ابد به سير خود ادامه مى دهد!
در بعضى از آيات «قرآن مجيد» نيز اشاره اى به اين مسئله ديده مى شود. در آيه 62 سوره «مريم» درباره بهشتيان مى خوانيم: «وَ لَهُمْ رِزْقُهُمْ فِيهَا بُكْرَةً وَ عَشِيّاً»؛ (هر صبح و شام روزىِ آنها در بهشت مقرر است).
از آيات قبل از اين آيه به خوبى استفاده مى شود كه اين توصيف درباره بهشت آخرت است كه از آن تعبير به «جنات عدن» شده نه بهشت برزخى، حال اين سؤال پيش مى آيد كه مطابق آيات ديگر «قرآن»، بهشتيان هرچه بخواهند از مواهب و روزى ها در هر ساعت و هر زمان براى آنها مهياست، اين چه موهبتى است كه هر صبح و شام به آنها اعطا مى شود؟
مسلماً اين مواهب جديد و تازه مادى و معنوى است كه در اين دو وقت به آنها داده مى شود و طبعاً به مقامات بالاترى سوق داده خواهند شد.
در اين زمينه حديث پرمعنايى از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) نقل شده كه مطلب را روشن مى سازد، مى فرمايد: «وَ تَأْتِيهِمْ طُرَفُ الهَدَايَا مِنَ اللهِ تَعَالَى لِمَواقِيتِ الصَّلَاةِ الَّتِي كَانُوا يُصَلُّونَ فِيهَا فِي الدُّنْيَا، تُسَلِّمُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ»(1)؛ (هداياى نخبه و جالب از سوى خداوند بزرگ در اوقاتى كه در دنيا نماز مى خواندند به آنها مى رسد و فرشتگان به آنها سلام و درود مى فرستند).
سؤال ديگرى كه از تعبيرات آيه برانگيخته مى شود اين است كه در بهشت شب و روزى وجود ندارد و به همين دليل صبح و شامى نيست.
اين اشكال را نيز مى توان چنين پاسخ گفت كه: بهشت گرچه دائماً كانون نور و روشنايى است؛ ولى اين دو نور نوسان دارد كه با نوسان و كم و زياد شدن آن، بهشتيان روز و شب را تشخيص مى دهند، درست مانند مناطق قطبى كه شش ماه متوالى روز است؛ ولى با كم و زياد شدن نور، روز و شب از هم تشخيص داده مى شود.
از آنجا كه اين دو مشكل (مشكل روزى تازه و مشكل صبح و شام) براى بسيارى از مفسّران حل نشده توجيهاتى براى اين آيه ذكر كرده اند كه غالباً مخالف ظاهر آيه است: مانند اينكه آيه كنايه از دوام نعمت است؛ زيرا در ميان عرب معمول بوده كه اگر كسى غذاى صبحگاهان و شامگاهان را داشته او را غنى و بى نياز مى دانستند يا اينكه منظور آن است كه نعمت هاى الهى در فواصل زمانى كه به مقدار شب و روز اين دنياست پى در پى به آنها مى رسد.
روشن است همه اينها مخالف ظاهر آيه است چه بهتر به اينكه نوعى شب و روز كه با تفاوت نور حاصل مى شود و نوعى روزىِ تازه كه از عنايات جديد الهى سرچشمه مى گيرد و از پيمودن مسير تكامل خبر مى دهد قائل شويم كه منطبق بر ظاهر آيه است و يا لااقل كمتر خلاف ظاهر مى باشد.
جالب اينكه در حديثى از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم كه فرمود: «وَ الَّذِي اَنْزَلَ الْكِتَابَ عَلَى مُحَمَّدٍ(صلى الله عليه وآله) اِنَّ اَهْلَ الْجَنَّةِ لَيَزْدَادُونَ جَمَالاً وَ حَسَناً كَمَا يَزْدَادُونَ فِي الدُّنْيا قَبَاحَةً وَ هَرَماً»(2)؛ (سوگند به خدايى كه قرآن را بر محمد(ص) نازل كرده اهل بهشت [هر قدر زمان بر آنها مى گذرد] جمال و زيبائيشان بيشتر مى شود آن گونه كه در دنيا [با گذشت زمان] زشتى و پيرى آنها افزايش مى يافت!).
اين حديث نيز تكامل تدريجى بهشتيان را به خوبى آشكار مى سازد؛ گرچه تنها اشاره اى به جنبه هاى جسمانى دارد؛ ولى مسلماً به طريق اولى جنبه هاى روحانى را نيز در بر مى گيرد.(3)