آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) آثار سوء تخلّف حاکم و ملت از حقوق يكديگر را اینگونه بیان مى فرمايد: «در آن زمان اختلاف پيدا مى شود، نشانه هاى ظلم آشكار مى گردد، فريبكارى و بدعت در دين فزونى مى يابد و آداب دينى متروك خواهد شد. در نتيجه بر طبق هوا و هوس عمل مى شود، احكام الهى تعطيل مى گردد و بيماريهاى اخلاقى فزونى مى يابد، در چنين حكومتى مردم از حقوق مهمى كه ترک شده و از باطل هاى عظيمى كه رواج يافته ترسی ندارند، در نتيجه نيكان ذليل مى شوند و شریران محترم، و به دنبال آن بندگان به مجازاتهاى الهى مبتلا خواهند شد».

امام علی(عليه السلام) در بخشی از خطبه 216 نهج البلاغه به بيان آثار سوء تخلّف والى و رعيت از حقوق يكديگر پرداخته، مى فرمايد: (و اگر رعيت بر والى خويش بشورد و چيره گردد، يا والى نسبت به رعايا اجحاف كند [نظام جامعه به هم مى ريزد و] در آن زمان اختلاف پيدا مى شود، نشانه هاى ظلم و ستم آشكار مى گردد، فريبكارى و بدعت در دين فزونى مى يابد و جاده هاى روشن سنّتها و آداب دينى متروك خواهد شد. در نتيجه بر طبق هوا و هوس عمل مى شود، احكام الهى تعطيل مى گردد و بيماريهاى اخلاقى فزونى مى يابد)؛ «وَ إِذَا غَلَبَتِ الرَّعِيَّةُ وَالِيَهَا، أَوْ أَجْحَفَ(1)الْوَالِي بِرَعِيَّتِهِ، اخْتَلَفَتْ هُنَالِكَ الْكَلِمَةُ، وَ ظَهَرَتْ مَعَالِمُ الْجَوْرِ، وَ كَثُرَ الاِْدْغَالُ(2)فِي الدِّينِ، وَ تُرِكَتْ مَحَاجُّ(3)السُّنَنِ، فَعُمِلَ بِالْهَوَى، وَ عُطِّلَتِ الاَْحْكَامُ، وَ كَثُرَتْ عِلَلُ النُّفُوسِ».
در اينجا امام(عليه السلام) مفاسد هفتگانه اى براى ترك همكارى زمامداران و مردم بيان فرموده كه بارها با چشم خود آن را در حكومتهاى جور ديده ايم، اختلاف، ظلم و ستم، بدعت و فريبكارى، ترك مسيرهاى روشن، عمل بر طبق هوا و هوس، تعطيل احكام الهى و فزونى رذايل اخلاقى، همچون كبر و غرور و كينه و حسد، انحصارطلبى و استبداد و مانند آن.
به دنبال آن به بيان نتيجه نهايى اين وضع اسفبار پرداخته و مى فرمايد: (در چنين حكومتى مردم از حقوق مهمى كه تعطيل شده و از باطلهاى عظيمى كه رواج يافته وحشت نمى كنند، در نتيجه نيكان خوار و ذليل مى شوند و اشرار عزيز و محترم، و به دنبال آن بندگان به مجازاتهاى عظيم الهى مبتلا خواهند شد)؛ «فَلاَ يُسْتَوْحَشُ لِعَظِيمِ حَقٍّ عُطِّلَ، وَ لا لِعَظِيمِ بَاطِل فُعِلَ! فَهُنَالِكَ تَذِلُّ الاَْبْرَارُ، وَ تَعِزُّ الاَْشْرَارُ، وَ تَعْظُمُ تَبِعَاتُ اللّهِ سُبْحَانَهُ عِنْدَ الْعِبَادِ».
اين امور پنج گانه نتيجه مستقيم و غير مستقيم حكومتهاى جور است، زيرا در چنان فضايى مردم به ابطال حقوق عادت مى كنند و دربرابر رواج باطل، عكس العملى نشان نمى دهند و اين امور به صورت كارهاى عادى در مى آيد كه نمونه هاى آن را در طول تاريخ و در عصر خود بسيار ديده ايم و طبيعى است كه صداى نيكان و پاكانى كه مدافع حق و مخالف باطل اند به جايى نمى رسد و از صحنه اجتماع طرد مى شوند و به عكس، پستهاى حساس به دست اشرار و آلودگانى كه با آن فضا همخوانى دارند مى افتد، همان گونه كه در دوران حكومت خليفه سوم اتفاق افتاد، ابوذرها تبعيد شدند و مروانها بر سر كار آمدند و در ادامه راه، معاويه ها زمام امور را به دست گرفتند و عمارياسرها به قتل رسيدند و سرانجام نوبت به يزيد و ابن زياد رسيد و پاك ترين سلاله پيامبر(صلى الله عليه و آله) و يارانش شربت شهادت نوشيدند. بديهى است در چنين شرايطى خداوند لطف خود را از مردم و حكومتشان باز مى گيرد و تبعات اعمالشان دامانشان را خواهد گرفت.(4)