آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

از نظر شیعه سجده روی هر تربت پاکی جایز است و سنت رسول خدا(ص) نیز سجده بر روی خاک بود. سجده روی تربت پاک امام حسین(ع) نزد شیعیان استحباب دارد؛ چون پیامبر اکرم(ص) احترام خاصی برای آن قائل بود و سیره أئمه اطهار(ع) (يكي از ثقلين) سجده بر روی تربت امام حسین بود. سجده شیعه روی تربت امام حسین(ع)، «سجده برای تربت» و یا «سجده بر امام حسین»(ع) نیست؛ بلكه تربت حسینی در اصطلاح فقهى «مسجود عليه»؛ (محل سجده) است و هیچ ارتباطی با شرک در عبادت ندارد. ضمن اینکه این عمل از ضروریات و الزامات مذهب تشیع نمی باشد.

برای نیل به پاسخ این سوال لازم است به توضیحات ذیل توجّه شود:

1. از نظر شیعه سجده روی هر تربت پاکی جایز است و سجده بر روی خاک پاک اماکن متبرکه مثل تربت حسینی مستحب است. آنچه شیعه انجام می دهد سجده بر روی خاک است که اولین و مهمترین مورد جواز سجده روی آن است و سیره و سنت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نیز بر آن استوار می باشد؛ به عبارت دیگر علمای شیعه بر این عقیده هستند آنچه واجب است، تحقق سجده روی مسجود علیه های جایز و پاک است و سجده بر تربت خاصی واجب نیست. بلکه تربت از آن حیث که تربت است، اولین مسجود علیه جایز است و در این میان سجده روی خاک اماکن متبرکه مستحب است.

هشام بن حكم مي گويد به امام صادق(عليه السلام) عرض كردم: سجده بر چه چيزهايي جايز و بر چه چيزهايي جايز نيست؟ امام (عليه السلام) فرمودند: (سجده جايز نيست؛ مگر بر زمين و آن چه كه از زمين مي رويد؛ غير از خوردني ها و پوشدني ها)؛ «السُّجُودُ لَا يَجُوزُ إِلَّا عَلَى‏ الْأَرْضِ‏ أَوْ عَلَى مَا أَنْبَتَتِ الْأَرْضُ إِلَّا مَا أُكِلَ أَوْ لُبِسَ». هشام بن حكم مي گويد به آن حضرت عرض كردم: فدايت شوم، دليل آن چيست؟ آن حضرت فرمود: (زيرا سجده براي خداوند و تواضع در برابر او است و سزاوار نيست كه بر روي خوراكي و پوشاك باشد؛ چرا كه دنيا پرستان بنده آن چيزي هستند كه مي خورند و مي آشامند؛ اما كسي كه سجده مي كند در حال سجود براي خداوند بلند مرتبه است؛ از اين رو، سزاوار نيست كه در حال سجده پيشانيش را بر همان چيزي نهد كه دنيا پرستان از حيله هاي آن فريب خورده اند)؛ «لِأَنَّ السُّجُودَ خُضُوعٌ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَا يَنْبَغِي أَنْ يَكُونَ عَلَى مَا يُؤْكَلُ أَوْ يُلْبَسُ لِأَنَّ أَبْنَاءَ الدُّنْيَا عَبِيدُ مَا يَأْكُلُونَ وَ يَلْبَسُونَ وَ السَّاجِدُ فِي سُجُودِهِ فِي عِبَادَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَا يَنْبَغِي أَنْ يَضَعَ جَبْهَتَهُ فِي سُجُودِهِ عَلَى مَعْبُودِ أَبْنَاءِ الدُّنْيَا الَّذِينَ اغْتَرُّوا بِغُرُورِهَا وَ السُّجُودُ عَلَى الْأَرْضِ أَفْضَلُ لِأَنَّهُ أَبْلَغُ فِي التَّوَاضُعِ وَ الْخُضُوعِ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»(1).

در کتب اهل سنت نیز آمده است که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بر خاک سجده می کرد چنانکه حضرت فرموده اند: (پنچ چيز به من داده شده است كه به هيچ كس قبل از من داده نشده است... و زمين براي من محل سجده و پاك كننده قرار داده شده است...)؛ «أُعْطِيتُ خَمْسًا لم يُعْطَهُنَّ أَحَدٌ من الْأَنْبِيَاءِ قَبْلِي: ... وَجُعِلَتْ لي الْأَرْضُ مَسْجِدًا وَطَهُورًا...».(2)

صحابه رسول خدا(صلي الله عليه و آله) نيز به تبعيت از آن حضرت، جز بر زمين بر چيز ديگري سجده نمي كردند؛ چنانکه از ابو عبید نقل شده که: «ابن مسعود نماز نمي خواند و سجده نمي كرد، مگر بر زمين».(3) نیز نقل شده است که برخی از صحابه ماننده مسروق بن الأجدع، «هر وقت كه به مسافرتي مي رفت، مقداري از خاك با خود بر مي داشت تا در كشتي بر آن سجده كند».(4)

2. اگر شيعيان تربت سيد الشهداء (عليه السلام) را محترم دانسته و سجده روی آن را مستحب می دانند، به تأسی از أئمه اطهار( علیهم السلام) می باشد. ضمن اینکه رسول خدا(صلي الله عليه وآله) نیز بر ای تربت کربلا ارزش قائل بود. رسول گرامي اسلام(صلي الله عليه وآله) هر وقت اين تربت را مي ديدند اشك از چشمان مبارکش جاري مي شد و از شهادت مظلومانه ی آن حضرت در كربلا سخن مي گفتند. ایشان تربت امام حسین(علیه السلام) استشمام و آن را می بوسید: (ام السلمه می گويد: در يكي از شب ها رسول خدا(صلي الله عليه وآله) مشغول استراحت بود ناگهان نگران و مضطرب از جايش حركت كرد، سپس نشست و دراز كشيد كه باز هم از جايش با ناراحتي حركت كرد كه از دفعه قبل شديدتر بود، باز هم دراز كشيد در حالي كه خاكي سرخرنگ در دستهايش بود و آن مي بوسيد، گفتم: اين خاك چيست؟ فرمود: جبرئيل به من خبر داد كه بر اين خاك حسين مرا مي كشند، از او درخواست كردم تا آن خاك را به من نشان دهد، جبرئيل اين خاك را برايم آورد)؛ «...أَخْبَرَتْنِي أُمُّ سَلَمَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) اضْطَجَعَ ذَاتَ لَيْلَةٍ لِلنَّوْمِ فَاسْتَيْقَظَ وَهُوَ حَائِرٌ، ثُمَّ اضْطَجَعَ فَرَقَدَ، ثُمَّ اسْتَيْقَظَ وَهُوَ حَائِرٌ، دُونَ مَا رَأَيْتُ بِهِ الْمَرَّةَ الْأُولَى، ثُمَّ اضْطَجَعَ فَاسْتَيْقَظَ وَفِي يَدِهِ تُرْبَةٌ حَمْرَاءُ يُقَبِّلُهَا، فَقُلْتُ: مَا هَذِهِ التُّرْبَةُ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: " أَخْبَرَنِي جِبْرِيلُ (عَلَيْهِ الصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ) أَنَّ هَذَا يُقْتَلُ بِأَرْضِ الْعِرَاقِ - لِلْحُسَيْنِ - فَقُلْتُ لِجِبْرِيلَ: أَرِنِي تُرْبَةَ الْأَرْضِ الَّتِي يُقْتَلُ بِهَا فَهَذِهِ تُرْبَتُهَا».(5)

روایات فراوانی نیز از جانب امامان معصوم اهل بیت(علیهم السلام) به ما سیده است که ثواب فراوانی، برای سجد روی تربت سید شهدا امام حسین(علیه السلام) بیان می کنند؛ به عنوان نمونه نقل شده است: «امام صادق(علیه السلام) [خود] كيسه اي داشت كه در آن تربت امام حسين(عليه السلام) را نگه مي داشت. هر وقت كه نماز مي خواند آن را بر سجاده اش مي ريخت و بر آن سجده مي كرد». ایشان در این باره فرموده اند: (سجده بر تربت امام حسين(عليه السلام) هفت حجاب را پاره مي كند)؛ «إِنَّ السُّجُودَ عَلِيِّ تُرْبَةِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السَّلَامُ) تَخْرِقَ الْحُجُبَ السَّبْعَ»(6). شیعه که خود را پیرو اهل بیت(علیهم السلام) می داند به تأسی از آن حضرات بر روی تربیت پاک امام حسین(علیه السلام) سجده می کند.

3. سجده شیعه روی تربت پاک امام حسین(علیه السلام)، «سجده برای تربت» و یا «سجده بر امام حسین»(علیه السلام) نیست؛ بلكه «سجده بر روی تربت» امام حسین(علیه السلام) برای «خدا» می باشد. تربت حسینی در اصطلاح فقهى «مسجود عليه»؛ (محل سجده) است. بر این اساس سجده روی تربت امام حسین(علیه السلام) هیچ ارتباط باشرک در عبادت ندارد؛ زیرا شرک در عبادت، پرستش موجودی در عرض خداوند متعال با اعتقاد به خدایی و اثر مستقل او می باشد.

همچنین این عمل بدعت و یا از الزامات مذهب تشیع نمی باشد؛ علامه امینى گوید: «ما قطعه هاى درخشانى از تربت کربلا براى سجده بر آن برمى گزینیم، آنگونه که فقیه پیشین مسروق بن اجدع، پاره خشتى از تربت مدینه منوره با خود بر مى داشت و بر آن سجده مى کرد، در حالى که او شاگرد خلافتِ راشده، فقیه مدینه و معلم سنت در آن شهر بود و حاشا که او اهل بدعت باشد. پس در این کار، هیچ جاى ناراحتى و نگرانى نیست و چیزى مخالف قرآن کریم و سنت خداو رسول(صلى الله علیه وآله)، یا خروج از حکم عقل و منطق نیست. اینکه شیعه، تربت کربلا را به عنوان سجده گاه قرار مى دهد، نه واجب شرعى و دینى است و نه از الزامات مذهب است...» .(7)