آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اولا: درست است که امام تحت نظر بودند؛ اما فقط برخی از اوقات عمر شریف شان را در زندان بودند و در بقیه سال های زندگی همچون شهروندی عادی در محیط نظامی سامرا تحت نظر بودند و به خاطر همین آزادی نسبی، حتی گزارش هایی از حضور ایشان در مکه نیز به دست ما رسیده است.

ثانیا: در کتب تاریخی نام زنان بسیاری به عنوان همسر ایشان و مادر امام زمان ذکر شده و علاوه بر آن در بیان وقایع تاریخی که بعداز وفات شان گزارش شده صریحا به وجود کنیزهایی برای ایشان تصریح شده است و این موضوع ازدواج نکردن ایشان را رد می کند.

فرض پرسش کننده این است که امام حسن عسکری(علیه السلام) به خاطر محصور بودن در دستگاه خلافت عباسی امکان ازدواج نداشته است، اما مطالعه و بررسی شواهد و بیانات منابع تاریخی نشان می دهد به رغم فشار دستگاه خلافت در اعمال شدیدترین محدودیت ها بر آن حضرت، این گونه هم نبوده است که ارتباط ایشان به صورت مطلق با شیعیان و محیط خارج از آن منطقه نظامی قطع شده باشد.

آنچه از کتب تاریخی و منابع حدیثی می توان جمع بندی کرد، این است که امام حسن عسکری(علیه السلام) در سال های 244 ، 255 ، 256 و 259 در زمان خلافت خلفایی چون معتز، مهتدی و معتمد به صورت متناوب در چند نوبت توسط حکومت وقت زندانی شده اند.(1) امّا در بقیه سال های عمر شریفشان اگرچه در شهر سامراء تحت نظر بوده اند، با این حال فقط در روزهای خاصی چون دوشنبه ها و پنج شنبه ها مجبور بودند با حضور در دارالخلافه حضورشان را در سامراء به اطلاع حکومت برسانند.(2) علاوه بر آن گزارش های تاریخی ای نیز از حضور ایشان در شهر مکه وجود دارد.(3) این اطلاعات تاریخی نشان می دهد ادعای تحت نظر بودن همیشگی آن حضرت و سلب شدن امکان ازدواج شان تا چه اندازه قابل نقد است.

علاوه بر آن در منابع تاریخی و حدیثی میان علماء بر سر هویت زنی که به همسری امام حسن عسکری(علیه السلام) در آمدند و امام زمان(علیه السلام) از او به دنیا آمده باشد، اختلاف وجود دارد. برخی روایات مادر امام زمان را شاهزاده ای رومی معرفی می کند که طی داستانی پر فراز و نشیب و سلسله اتفاقاتی عجیب، به همسری امام حسن عسکری(علیه السلام) درمی آید.(4). گروهی دیگر از نقل های تاریخی – که می تواند تکمیل کننده دسته اول روایات باشند فقط به این نکته اشاره می کنند که مادر امام زمان(علیه السلام) در خانه حکیمه خاتون، عمه امام عسکری(علیه السلام) تربیت شده است. این دسته از روایات اشاره ای به سرگذشت و پیشینه مادر امام زمان(علیه السلام) نمی کنند و فقط صرفا از تربیت این بانو در منزل دختر امام جواد(5) خبر می دهند. گروه دیگری از روایات نیز وجود دارند که نه تنها به تربیت مادر امام زمان(علیه السلام) در منزل حکیمه خاتون اشاره می کنند، بلکه حتی تصریح می کنند که همسر امام عسکری(علیه السلام) در همان منزل عمه ایشان به دنیا آمده است.(6) در کنار این روایات هم راستا اما نقل دیگری نیز در منابع تاریخی مبنی بر زاده شدن امام زمان(علیه السلام) از کنیزی سیاه پوست از منطقه نوبه (شمال سودان) نیز وجود دارد.(7) و سرانجام اینکه در نقلی دیگر – که البته از سوی شهید اول ضعیف دانسته شده – روایت شده که مادر زمان(علیه السلام) مریم دختر زید علویه است.(8)

بحث بر سر اینکه از میان این روایات و نقل های تاریخی کدام یک نزدیک تر به واقع و منطبق بر واقعیات تاریخی است، بحثی بسیار دامنه دار و مناقشه برانگیز است و معتقدان به هر کدام از این اقوال طی اشکال و جواب هایی که با طرف داران دیگر اقوال تاریخی داشته اند، کوشیده اند قول مورد نظر خود را موجّه تر و مستندتر و کم اشکال تر از دیگر اقوال ارائه دهند. برای مثال گروهی که معتقدند امام عسکری(علیه السلام) با شاهزاده ای رومی ازدواج کرده در پاسخ به این اشکال که در آن زمان جنگی بین مسلمانان و رومیان درنگرفته تا زنان اسیر آن قوم در بازار بغداد به کنیزی فروخته شوند، به خبر ابن اثیر در کتاب «الکامل» تمسک جسته اند که به جنگ بزرگی در سال 253هـ.ق اشاره می کند.(9)

ما در اینجا قصد مناقشه در صحت یا اصالت این اقوال را نداریم و بایستی جواب این مناقشه را در سؤالی دیگر یافت اما همین مقدار از اختلافات علمی و تاریخی درباره هویت کنیزی که فرزند امام عسکری(علیه السلام) را به دنیا می آورد نشان می دهد که نمی توان ایشان را مردی مجرد و بدون همسر دانشت.

از آن گذشته در نقل های تاریخی ای که از حوادث بعداز شهادت امام عسکری(علیه السلام) صورت گرفته صریحا این نکته مورد اشاره قرار گرفته که حکومت عباسی وقت از ترس اینکه فرزندی از آن حضرت به جا مانده باشد، به منزل ایشان یورش برده و یکی از کنیزان ایشان را به نام ثقیل که احتمال می دادند باردار است، به مدت دو سال در حجره ای نگه داشتند تا باردار نبودن او مسلم شد.(10) این نیز دلیل روشنی برای ابطال ادعای مستتر در سؤال است.

به هر حال ادعای همسر نداشتن امام عسکری(علیه السلام) سست تر و بی اساس تر از آن است که در مقابل این ادلّه و شواهد روشن، از سوی کسی مورد قبول قرار بگیرد.

در پایان اشاره به این نکته لازم است که مسأله تولّد فرزند ایشان، آن قدر روشن است که حتی منابع اهل سنت نیز به آن اشاره کرده اند.(11)