آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

ابن قتيبه، عبيد الله بن موسى را از اصحاب حديث به شمار آورده. ابن اثير گفته: او از اساتيد و مشايخ بخارى در صحيح است. ذهبى گفته: او صاحب زهد، عبادت و اتقان در حديث، استاد بخارى، ذاتاً مردى موثق و قابل اعتماد است. اهل سنت و ديگران، در کتب صحاح خود، به احاديث عبيداللّه استدلال کرده اند، از جمله مى توان در صحيح بخارى و صحيح مسلم، احاديثى را که او از شيبان بن عبدالرحمن، نقل کرده است ملاحظه نمود.

عبیداللّه بن موسى عبسى کوفى، استاد بخارى در کتاب صحیح مى باشد.
ابن قتیبه در کتاب معارف(1) او را از اصحاب حدیث به شمار آورده و به شیعه بودن او تصریح کرده است. در باب «الفرق»، از کتاب معارف(2) نیز که عده اى از رجال شیعه را ذکر نموده وى را از آنان به شمار آورده است.
ابن سعد در جزء ششم طبقات(3) شرح حال وى را ذکر کرده و به تشیع او تصریح نموده و گفته است:
او احادیثى راجع به تشیع و صحت این مذهب نقل کرده است و به همین دلیل از نظر عده زیادى از مردم ضعیف است، و احادیثش مورد قبول آنها نیست. وى اضافه کرده است: او به قرآن سخت علاقمند بود و همواره آن را تلاوت مى کرد و از آن بهره مى گرفت.
ابن اثیر در کتاب کامل خود، جزء ششم، صفحه 139، وفات او را اواخر سال 213 به شمار آورده، گفته است:
عبیداللّه بن موسى عبسى مردى فقیه و شیعه بود. او از اساتید و مشایخ بخارى در صحیح است.
ذهبى در کتاب میزان الاعتدال(4) از او نام برده، گفته است:
عبیداللّه بن موسى کوفى، استاد بخارى، ذاتاً مردى موثق و قابل اعتماد، ولى شیعه است و منحرف (از طریق اهل تسنن). ابوحاتم و ابن معین او را توثیق نموده اند. وى اضافه مى کند:
ابوحاتم گفته است: ابونعیم از او متقن تر است و عبیداللّه مطمئن تر از آنها نسبت به اسرائیل است؛ [زیرا اسرائیل نزد عبیداللّه مى آمد و از او قرآن فرا مى گرفت].
و احمد بن عبداللّه عجلى مى گوید: عبیداللّه بن موسى، عالم به قرآن و یکى از آگاهان بسیار به قرآن بود. هیچ گاه ندیدم سرش را بلند کند و هرگز دیده نشد که بخندد.
ابوداود مى گوید: عبیداللّه عبسى شیعه منحرفى [از عقیده اهل سنت] بود.
ذهبى وى را در آخر شرح حال مطر بن میمون در کتاب میزان الاعتدال، ذکر کرده و گفته است: عبیداللّه، مردى موثق و شیعه است و ابن معین از عبیداللّه بن موسى و عبدالرزاق حدیث و دانش فرا مى گرفت، با این که از تشیع آنها آگاه بود.
احمد بن ابى خیثمه ـ آن طور که در شرح حال عبدالرزاق در میزان الاعتدال ذهبى آمده ـ مى گوید: از ابن معین پرسیدم که گفته مى شود:
احمد مى گوید: احادیث عبیداللّه بن موسى به دلیل تشیعش مردود است. ابن معین پاسخ داد: به خدایى که جز او معبودى نیست، عبدالرزاق از او (در تشیع) صد چندان بالاتر است و من از عبدالرزاق، چندین برابرِ آنچه از عبیداللّه فرا گرفتم، دانش و حدیث آموخته ام.
اهل سنت و دیگران، در کتب صحاح خود، به احادیث عبیداللّه استدلال کرده اند. مى توان در صحیح بخارى و صحیح مسلم، احادیثى را که او از شیبان بن عبدالرحمن، نقل کرده است ملاحظه نمود. احادیثى را که وى از اعمش، هشام بن عروة و اسماعیل بن ابى خالد نقل نموده است در صحیح بخارى موجود است. و احادیثى که از اسرائیل، حسن بن صالح، و اسامة بن زید آورده در صحیح مسلم قابل مشاهده است.
بخارى بدون واسطه، و با واسطه اسحاق بن ابراهیم، ابوبکر بن ابى شیبه، احمد بن اسحاق بخارى، محمود بن غیلان، احمد بن ابى سریج، محمّد بن حسن بن اشکاب، محمّد بن خالد ذهلى و یوسف بن موسى قطان، از او حدیث نقل کرده است. و مسلم با واسطه حجاج بن شاعر، قاسم بن زکریا، عبداللّه دارمى، اسحاق بن منصور، ابن ابى شیبه، عبد بن حمید، ابراهیم بن دینار و ابن نمیر، از او روایت نقل نموده است.
ذهبى در کتاب میزان الاعتدال مى گوید: وى در سال 213 از دنیا رفت، و مى افزاید: او صاحب زهد، عبادت و اتقان در حدیث بود.
وفاتش در اول ماه ذى القعده واقع شده است (خداى رحمتش کند و ضریحش را پاک و با قداست سازد).(5)