1. وسعت رزق و روزى خدا!
همان گونه که در مباحث گذشته نیز اشاره شد، خداوند متعال نه تنها روزى انسان را تضمین کرده، بلکه ضامن رزق و روزى تمام جنبندگان شده، و روزى آنها را به اشکال مختلف به آنها مى رساند. و این کار در بسیارى از موارد عجیب و شگفت انگیز است. نمونه هایى از آن را قبلا ذکر کردیم; به چند نمونه دیگر توجّه کنید:
الف) گرده افشانى در گلها و گیاهان و درختان
تمام گلها مرکّب از بخش نر و ماده است، و این اختصاص به گلها ندارد، بلکه در سایر موجودات نیز صادق است. همان گونه که آیه شریفه 49 سوره ذاریات به این مطلب اشاره دارد: «(وَمِنْ کُلِّ شَىْء خَلَقْنَا زَوْجَیْنِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ); و از هر چیز یک جفت آفریدیم، شاید متذکّر شوید».
و این در واقع از معجزات علمى قرآن است که هزار سال قبل از دستیابى علوم بشرى، توسّط قرآن مجید بیان شده است.
به هر حال در داخل گلها، میله ها و گرده هایى وجود دارد که بخش نر گل است، و زیر آن طبقى وجود دارد که گرده روى آن پاشیده، شروع به رشد و نموّ نموده، و به سمت پایین حرکت مى کند، و دانه یا میوه تشکیل مى شود. طَبَقِ مذکور بخش ماده میوه است. گرده ها به صورت طبیعى و خودکار بر روى طَبَقِ ماده نمى ریزد، بلکه این کار یا توسّط نسیم باد، یا به وسیله برخى از حشرات، نظیر زنبورِ عسل و پروانه و بعضى از مگسها صورت مى پذیرد. توضیح اینکه: در عمق و باطن گلها ماده قندى وجود دارد که زنبور عسل به عشق دست یافتن به آن، به داخل گلها مى رود. یعنى از روى میله و گرده ها عبور مى کند و بطور ناخودآگاه دست و پا و بدن او آغشته به گرده ها مى شود، و در حین عبور از طَبَق گرده ها بر روى آن مى ریزد، و عملیات گرده افشانى انجام مى شود. زنبور عسل پس از دستیابى به موادّ قندى از گل خارج و به سمت کندوى خویش حرکت مى کند. زنبور عسل ذرّه ذرّه از این گل و آن گل عسل تهیّه مى کند، به گونه اى که یک کیلو عسل شاید حاصل مواد قندى هزاران هزار گل باشد! به هر حال عملیات گرده افشانى توسّط باد یا حشرات صورت مى پذیرد. یکى از دانشمندان مى گوید: اگر در یک سال باد نوزد، و حشرات اعتصاب کنند و عملیات گرده افشانى را انجام ندهند، تمام مغازه هاى میوه فروشى از میوه تهى و خالى مى شود. آیا عجیب نیست که خداوند متعال به وسیله نسیم باد، حشرات تمام جهان بشریّت را تغذیه مى کند؟
ب) حیوانى که نه مادرش را مى بیند و نه فرزندش را!
مرحوم آیة الله خادمى اصفهانى در کتاب رهبر سعادت، در بحث خداشناسى چنین نقل کرده است: برخى از پرندگان براى تربیت و تغذیه فرزندشان برنامه اى بى نظیر دارند. این پرنده پس از تخم گذارى و قبل از آن که جوجه اش سر از تخم در آورد مى میرد; یعنى هرگز جوجه اش را نمى بیند. همان گونه که مادرش او را ندیده است. بنابراین نه مادرش را دیده، و نه فرزندش را مى بیند! امّا در عین حال غذاى جوجه هایش را قبل از مرگ آماده مى کند. این حیوان درون چوبى را خالى کرده، تخمى در آن مى گذارد، و موادّ غذایى مورد نیاز فرزندش را تا هنگام پرواز جمع آورى کرده، در کنار تخم مى نهد. سپس طبقه اى روى آن تخم و موادّ غذایى مى زند. بار دیگر تخم دیگرى مى گذارد، و موادّ غذایى مورد نیاز آن را هم تهیّه و در کنار تخم مى گذارد. و به همین شکل چندین تخم مى گذارد. و قبل از آنکه جوجه ها سر از تخم درآورند مى میرند.
راستى چه قدرتى به این پرنده که «آکسیکلوب» نام دارد تعلیم داده که براى فرزندى که هرگز او را نمى بیند بدین شکل غذا تهیّه و جاسازى کند؟
چه نیرویى به جوجه اى که اصلا مادر را ندیده یاد مى دهد که چگونه تغذیه نموده و پرواز کند، و او هم براى فرزندان خود همین کارها را انجام دهد؟!
ج) موجودات زنده اعماق دریاها
در اعماق هفتصد مترى، هزار مترى، دو هزار مترى و پنج هزار مترى دریاها و اقیانوسها موجودات زنده اى وجود دارد! راستى این موجودات چگونه تغذیه مى شوند؟ برخى معتقدند آنها همدیگر را خورده، و از این راه تغذیه مى شوند. ولى بطلان این نظریّه روشن است; زیرا در این صورت به زودى نسل آنها باید منقرض شود. در حالى که روز به روز بیشتر مى شوند. بنابراین عقیده فوق صحیح نیست. امکان رشد گیاه نیز در آن عمق زیاد وجود ندارد، زیرا نور آفتاب تا عمق هفتصد مترى دریا بیشتر نفوذ نمى کند، و پس از آن تاریکى مطلق بر دریاها حکمفرماست، و به تعبیر دیگر شب جاویدان وجود دارد. پس امکان رشد و نموّ گیاهان نیز در آن اعماق نیست. و مى دانیم تغذیه اصلى حیوانات دریایى از گیاهان است، هر چند برخى از حیوانات دریایى، دیگر حیوانات را مى خورند، ولى صیدهاى مذکور نیز از گیاهان تغذیه مى کنند. خداوند براى تغذیه موجودات زنده اعماق دریاها، برنامه جالبى ریخته است. در سطح دریا بر اثر تابش نور آفتاب، گیاهان بسیار کوچکى پرورش مى یابد، موقعى که گیاهان مذکور به رشد کامل رسیده، سنگین مى شود، و بر اثر سنگینى ته نشین شده و در عمق دریا فرو مى رود تا موجودات اعماق دریاها از آن تغذیه کنند. در حقیقت خداوند متعال آشپزخانه بزرگ و مجهّزى را در سطح دریاها تدارک دیده، تا غذاى موجودات ته دریاها و اقیانوسها را در آن آماده کرده، به اعماق دریاها بفرستد. راستى طرز تغذیه موجودات مختلف چقدر عجیب و حیرت آور است، و این دلیل خوبى بر توحید و خداشناسى است.
د) چگونگى تغذیه جنین
خداوند متعال روزى هر جنبنده اى، حتّى جنین موجود در ظلمات ثلاث را مى دهد. آرى رازق حکیم، جنینى که در پشت پرده هاى سه گانه قرار دارد (شکم مادر، پرده رحم، و پرده اى که روى خود جنین است) روزى مى دهد. غذا، آب و اکسیژن مورد نیاز جنین از عصاره غذاى آماده وجود مادر به وسیله بند ناف به جنین مى رسد. و هنگامى که متولّد شد، بخشى از خون موجود در بدن مادر تبدیل به شیر خالص گوارایى شده، و در اختیار کودک قرار مى گیرد، و این شیر حتّى قبل از تولّد آماده است.
با توجّه به اینکه خداوند رزق و روزى همه جنبندگان را تضمین کرده، و هر کدام را با روش عجیب و حیرت آورى روزى مى دهد، چرا ما انسانها این قدر نگران هستیم، و حلال و حرام را مراعات نمى کنیم!
2. فلسفه تلاش براى کسب روزى
سؤال: چرا براى به دست آوردن رزق و روزى باید تلاش و کوشش کرد؟ چرا رزق و روزى انسانها در دنیا همانند نعمتهاى بهشتى در آخرت آماده و در دسترس نیست، تا با خیالى راحت و آسوده به عبادت خدا بپردازند؟
مگر براى خداوند امکان ندارد به جاى علفهاى هرز، گندم برویاند، و درختان میوه تربیت کند و در دسترس همگان قرار دهد، چرا این کار را نکرده است؟
پاسخ: خداوند در آیه شریفه 27 سوره شورى پاسخ این سؤال را چنین بیان مى کند:
«(وَلَوْ بَسَطَ اللهُ الرِّزْقَ لِعِبَادِهِ لَبَغَوْا فِى الاَْرْضِ وَلَکِنْ یُنَزِّلُ بِقَدَر مَّا یَشَاءُ إِنَّهُ بِعِبَادِهِ خَبِیرٌ بَصِیرٌ); هرگاه خداوند روزى را براى بندگانش وسعت بخشد، در زمین طغیان و ستم مى کنند، از این رو به مقدارى که مى خواهد (و مصلحت مى داند) نازل مى کند، که نسبت به بندگانش آگاه و بیناست».
آرى! انسان بیکار دست به طغیان و فساد مى زند، و لذا معتقدیم که یکى از عوامل گناه بیکارى است. همان گونه که یکى از زمینه هاى اعتیاد به موادّ مخدّر نیز بیکارى است. لذا خداوند راه رسیدن به رزق و روزى مقدّر را کار و فعالیّت دانسته، تا انسانها دست به طغیان و فساد نزنند.
3. رزق و روزى و ظرفیّتها
خداوند متعال در آیه شریفه 12 سوره شورى مى فرماید:
«(لَهُ مَقَالِیدُ السَّماوَاتِ وَالاَْرْضِ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشَاءُ وَیَقْدِرُ إِنَّهُ بِکُلِّ شَىْء عَلِیمٌ); کلیدهاى آسمانها و زمین از آنِ او (خدا)ست; روزى را براى هر کس بخواهد گسترش مى دهد یا محدود مى سازد; او به همه چیز داناست».
هر چند خداوند روزى همه کسانى که تلاش و کوشش مى کنند را تضمین کرده، ولى مقدار روزى آنها یکسان نیست، بلکه بر حسب ظرفیّت آنها متفاوت است. زیرا ظرفیّت بعضى انسانها به قدرى کم است که اگر زندگى آنها مختصرى رونق پیدا کند همه چیز حتّى خدا را فراموش مى کنند. لذا به هر کس به اندازه ظرفیّتش مى دهد. چرا که او حکیم است، و این کار اقتضاى حکمت اوست. علاوه بر اینکه تفاوت در مقدار روزى نوعى آزمایش الهى محسوب مى شود، تا روشن شود آنکه روزى بیشتر نصیبش شده به نیازمندان کمک مى کند، یا نه؟ و مى دانیم امتحان، سبب پیشرفت و تکامل انسانهاست.
4. روزى غیر منتظره چرا؟
سؤال: قرآن مجید مى گوید:
«(وَمَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَّهُ مَخْرَجاً * وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لاَ یَحْتَسِبُ); و هر کس تقواى الهى پیشه کند، خداوند راه نجاتى براى او فراهم مى کند، و او را از جایى که گمان ندارد روزى مى دهد».
چرا خداوند از جایى که انتظارش نمى رود به متّقین روزى مى دهد؟
پاسخ: جواب این سؤال در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) آمده است. به این روایت توجّه کنید:
«إِنَّ اللهَ جَعَلَ اَرْزاقَ الْمُؤْمِنینَ مِنْ حَیْثُ لایَحْتَسِبُونَ، وَذلِکَ اَنَّ الْعَبْدَ اِذا لَمْ یَعْرِفْ وَجْهَ رِزْقِهِ کَثُرَ دُعائُهُ; خداوند متعال رزق و روزى مؤمنین را از جاهایى که انتظار ندارند مى رساند. زیرا بنده هنگامى که نداند روزى اش از کجا تأمین مى شود، زیاد دعا مى کند».
از آنجا که دعا در معارف اسلامى جایگاه ویژه اى دارد، خداوند کارى مى کند که بندگانش به درگاه او روى آورند، و بیشتر دعا کنند، تا در سایه دعا به مقامات عالى برسند. بنابراین ما باید به دعا اهمیّت دهیم، و براى حلّ مشکلات و معضلات خود و دیگران دعا کنیم. مخصوصاً در شبها و روزهایى که دعا ارزش ویژه اى دارد و تأکید بیشترى نسبت به آن شده، مانند شب و روز جمعه و روزها و شبهاى ماه مبارک رمضان.
5. اهمیّت روزى حلال
اسلام نسبت به رزقِ حلال اهمیّت خاصّى داده، و مسلمانان را نسبت به آن تشویق نموده، و از خوردن لقمه حرام نهى کرده است. ما معتقدیم کسب روزى از راه نامشروع و حرام، روزى انسان را بیشتر نمى کند، بلکه فقط آنچه را مى توانست از راه حلال به دست آورد، به روش حرام کسب کرده است!
حضرت على(علیه السلام) سوار بر مرکب به مسجد رفت. از شخصى خواست مواظب مرکب او باشد تا بازگردد. حضرت هنگامى که بازگشت دید مرکب بدون افسار آنجاست. آن شخص افسار مرکب را دزدیده، و فرار کرده است.
به ناچار به بازار رفت، تا افسارى براى مرکبش تهیّه کند. دید افسار مرکب خودش آنجاست، آن را خرید و بر سر مرکبش انداخت، سپس فرمود: مى خواستم به همین مقدار به او اجرت دهم، امّا او نخواست آن را از راه حلال به دست آورد!
باید از غذاى حرام اجتناب کرد، که زندگى انسان را تاریک و ظلمانى نموده، و مانع استجابت دعا مى گردد. همان گونه که این مطلب در روایات آمده است.
غفلت از لقمه حرام گاه عواقب جبران ناپذیرى دارد. گاه در یک خانواده مذهبى که پدر ومادر انسانهاى خوب و مؤمن و وارسته اى هستند فرزند نابابى به وجود مى آید. پس از بررسى معلوم مى گردد که این پدر خوب یک لحظه غفلت کرده، و مال حرامى داخل اموال حلالش شده، و با آن غذایى تهیه کرده، و نطفه فرزندش از آن لقمه حرام به وجود آمده، و فرزند حاصل از لقمه حرام سارق و دزد شده، و یا آلوده به موادّ مخدّر گردیده، و یا دست به قاچاق موادّ مخدّر زده است!
اگر بخواهیم سعادتمند شویم، اگر طالب زندگى سالم در دنیا و آخرت هستیم، اگر در پى عاقبت به خیرى هستیم، باید به دنبال کسب حلال باشیم. وگرنه، نه روى سعادت را خواهیم دید، و نه زندگى پاکى خواهیم داشت، و نه عاقبت به خیر خواهیم شد، و نه توفیق عبادت و دعاى خالصانه پیدا مى کنیم.
