برخى از مفسّرین واژه «سائل» در آیه مورد بحث را به نیازمند مادّى تفسیر نکرده اند، بلکه به سؤالات علمى و دینى معنا کرده اند و این تفسیر با آیه قبل در صورتى تناسب دارد که «ضالّ» را به معناى فقدان علم و دانش تفسیر کنیم. یعنى اى پیامبر! ما تو را فاقد علم و دانش یافتیم و به تو علم و دانش آموخته و هدایتت کردیم. بنابراین نیازمندان به مسائل علمى و دینى را از خود مران، و به سؤالات آنها با صبر و حوصله پاسخ گو باش.
سیره پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) نشان مى دهد که آن حضرت نسبت به این مطلب اهتمام عجیبى داشت. تا آنجا که یک روز سوار بر اسب عازم میدان جنگ بود. شخصى خدمت حضرت رسید، و مهار اسبش را گرفت، و عرض کرد: «عَلِّمْنى عَمَلا اَدْخُلُ الْجَنَّةَ; اى رسول خدا! کارى به من تعلیم ده که با انجام آن بهشتى شوم».
سربازان و دیگر اعضاى ارتش اسلام، که آماده بودند تحت فرماندهى حضرت به سمت جبهه جنگ حرکت کنند، نگاه معنادارى به آن شخص کرده، و شاید صریحاً اعتراض کردند که حالا چه وقت سؤال کردن است؟ پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود: رهایش کنید، سپس خطاب به او فرمود:
«ما اَحْبَبْتَ، اَنْ یَأْتِیَهُ النّاسُ اِلَیْکَ فَاْتِهِ اِلَیْهِمْ، وَ ما کَرِهْتَ، اَنْ یَأْتِیَهُ اِلَیْکَ فَلا تَأْتِهِ اِلَیْهِمْ، خَلِّ سَبیلَ الرّاحِلَةِ; (کلید بهشت در عمل به این جمله است:) آنچه را دوست دارى مردم در مورد تو انجام دهند، تو در مورد آنها انجام بده، و آنچه را دوست ندارى مردم برایت انجام دهند، در مورد آنها ترک کن». سپس فرمود: «مهار مرکب را رها کن تا بروم!».
در مورد حضرت على(علیه السلام) نیز چنین مطلبى نقل شده است. در گرما گرم یکى از جنگها از آن حضرت پرسیدند: توحید چیست؟ برخى از همرزمان حضرت به سؤال کننده اعتراض کردند که اکنون هنگام سؤال نیست، بلکه زمان جنگ و نبرد است! حضرت در پاسخ اعتراض آنها فرمود: مگر نه اینکه ما براى تحقّق خداپرستى و معارف دینى مى جنگیم؟ بنابراین چنین سؤالى حتّى به هنگام نبرد اشکالى ندارد. سپس رو به سائل کرد، و در پاسخش فرمود: توحید بر چهار قسم است.
وظیفه سوم: بیان نعمتهاى الهى و شکر آن
آیه شریفه (وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ) سومین وظیفه حضرت را بیان مى کند.
اى رسول ما! نعمتهاى فراوانى که پروردگارت به تو عنایت کرده شکرگذار باش، و آنها را ابراز و اظهار کن، و براى دیگران بازگو بنما.
برخى از مردم برخلاف این آیه شریفه عمل مى کنند، هر چه به دست مى آورند پنهان مى کنند. و در پاسخ کسانى که از وضع کار و کسب آنها سؤال مى کنند آهى از ته دل مى کشند و مى گویند: «خدا را شکر یک لقمه بخور و نمیر به دست مى آید!» در حالى که آلاف و الوف سود برده اند، و هر روز بر سرمایه و درآمدشان اضافه مى گردد. آشکار کردن نعمتهاى پروردگار سه مرحله دارد:
1. مرحله زبانى: انسان خداوند را بخاطر نعمتى که به وى ارزانى داشته شاکر باشد. اگر در معامله و تجارت سود کردى، و با سود حاصل بدهیهایت را پرداخته، و سر و سامانى به زندگیت دادى، خدا را شکر کن که این نعمتها را به تو عنایت کرده است.
2. شکر عملى: یعنى این نعمتها در زندگى انسان ظاهر شود. سطح درآمدت که بهتر مى شود اسباب آسایش بیشترى براى خانواده ات فراهم کن، نه اینکه رفتار منافقانه اى داشته باشى. از نظر مالى ثروتمند باشى ولى لباس مندرسى بپوشى، و زندگى فقیرانه اى در پیش بگیرى که هر کس وضع تو را ببیند تصوّر کند انسان نیازمندى هستى. داخل خانه ات همچون قصر ولى نماى بیرونى آن را همچون ویرانه اى جلوه مى دهى تا مردم تو را انسان مستمندى بدانند. این کار منافات با شکر نعمتهاى پروردگار دارد; علاوه بر اینکه عملى منافقانه و ریاکارانه است. اسلام نمى گوید اسراف کن، بلکه مى گوید، از نعمتهاى الهى درست استفاده کن.
3. سهیم کردن دیگران: علاوه بر شکر زبانى و عملى، لازم است دیگران را نیز در نعمتهایى که خداوند به ما ارزانى داشته سهیم کنیم، و آن را در انحصار خود قرار ندهیم. پیامبر گرامى اسلام در روایت زیبایى مى فرمایند: «إنَّ اللهَ یُحِبُّ اَنْ یَرى اَثَر نِعْمَتِهِ عَلى عَبْدِهِ; خداوند هنگامى که نعمتى به بنده اش مى دهد، دوست دارد که آثار آن نعمت را در زندگى او ببیند». تحقّق این روایات عملى کردن مراحل سه گانه بالاست.
