سؤال: معناى تقدیر رزق و روزى چیست؟ آیا بدین معناست که انسان دست از تلاش و کوشش بکشد، و در انتظار تقدیر الهى باشد؟
پاسخ: اوّلا خداوند متعال نه تنها ضامن رزق و روزى انسانها، بلکه ضامن رزق و روزى تمام موجودات زنده عالم هستى است. و لذا در آیه 6 سوره هود فرموده:
«(وَمَا مِنْ دَابَّة فِى الاَْرْضِ إِلاَّ عَلَى اللهِ رِزْقُهَا وَیَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَا کُلٌّ فِى کِتَاب مُّبِین); هیچ جنبده اى در زمین نیست مگر اینکه روزى او بر خداست! او قرارگاه و محلّ نقل و انتقالش را مى داند; همه اینها در کتاب آشکارى ثبت است!»
آرى! خداوند ضامن روزى همه موجودات است، و نشانى محلّ سکونت دائم و موقّت تمام آنها را مى داند. بنابراین هیچ کس نباید نگران رزق و روزى اش باشد.
چگونگى روزى رساندن به بعضى از موجودات خیلى عجیب است. مثلا رزق و روزى بعضى از ماهیان دریا در آسمان است، بدین شکل که «ماهیان سفره اى» براى شکار طعمه خود همانند سفره اى بر روى آب قرار مى گیرند. مرغان هوا با مشاهده آن تصوّر مى کنند که جاى مناسبى براى نشستن است. هنگامى که روى آن مى نشینند ماهى خود را جمع نموده، و مرغ را شکار مى کند!
بعضى از مرغان هوا نیز غذاى خود را از دریا تهیّه مى کنند. اینگونه مرغها پس از نشان کردن صید خود، به سمت آن در آب دریا شیرجه مى روند، و غذاى خود را در عمق ده مترى و گاه بیشتر پیدا کرده و از آب خارج مى شوند. راستى چگونه در عمق آب صید خود را نشان مى کنند؟ چگونه آن را صید مى نمایند؟ چگونه آن را بالا آورده و مى خورند؟ پاسخ همه این سؤالات در همان آیه شریفه آمده که خداوند ضامن روزى همه جنبندگان است.
عجیب تر از همه اینها مطلبى است که در یکى از مطبوعات قبل از انقلاب دیده بودم: حیوانات عظیم الجثّه دریایى وجود دارند که وقتى حیوانات دیگر را به عنوان غذا مى خوردند، قسمتى از گوشتهاى آنها لابه لاى دندانهاى این حیوانات بزرگ باقى مى ماند، و براى آنها ایجاد مزاحمت مى کرد. آنها نه مى توانند خلال کنند، و نه قادر بر مسواک زدن هستند. امّا خداوند به آنها الهام کرده که براى رهایى از گوشتهاى مزاحم لابه لاى دندانهایشان، از دریا خارج شده، و در گوشه اى خوابیده، و دهان خود را باز بگذارند تا پرندگان گرسنه در جستجوى غذا، به درون دهان باز اینگونه حیوانات رفته، و گوشتهاى مزاحم را بخورند. عجیب اینکه تا زمانى که آخرین پرنده آخرین تکّه هاى گوشت لاى دندانها را نخورده دهان آن حیوان باز است و پس از آن دهانش را مى بندد!
خداوند با الهام فطرى که به این موجود عظیم الجثّه و آن پرندگان کرده، هم شکم آنها را سیر مى کند و هم گوشتهاى مزاحم را از این حیوان دفع مى نماید.
نتیجه اینکه شکى نیست که خداوند رزق و روزى انسانها و تمام موجودات را تضمین کرده است. علاوه بر آیه مذکور، و آیه مورد بحث، این مطلب در آیات دیگر قرآن و روایات حضرات معصومین(علیهم السلام) نیز منعکس شده است.
امّا نکته مهم این است که خداوند طبق شرایط خاصّى روزى موجودات را تضمین کرده، و آن در صورت سعى و تلاش است. حضرت على(علیه السلام) مى فرماید:
«اُطْلُبُ الرِّزْقَ فَإِنَّهُ مَضْمُونٌ لِطالِبِهِ; به دنبال رزق و روزى برو و آن را طلب کن، که خداوند ضامن روزى کسانى است که به دنبال آن هستند».
بنابراین، خداوند نسبت به انسانهاى تنبل و تن پرورى که براى بدست آوردن رزق و روزى سعى و تلاشى نمى کنند، ضمانتى نداده، بلکه تنها به تلاش گران چنین تضمینى داده است. همان چیزى که در میان عوام مردم معروف است که: «از تو حرکت، از خدا برکت».
سؤال: چرا خداوند متعال رزق و روزى انسانها را تضمین کرده است؟
پاسخ: انسان ذاتاً حریص است (إِنَّ الاِْنسَانَ خُلِقَ هَلُوعاً)، و لذا براى بدست آوردن روزى حرص مى خورد که مبادا گرسنه بماند! مبادا آینده فرزندانش تأمین نشود! و کسى که حریص باشد آلوده انواع گناهان مى شود.
حریص ممکن است آلوده رشوه خوارى شود. امکان دارد رباخوار شود. احتمال مى رود در معاملاتش غش کند. ممکن است کم فروشى کند. خلاصه اینکه ممکن است براى بدست آوردن رزق و روزى خود آلوده انواع گناهان شود، ولى اگر بداند که چنانچه تلاش کند روزى اش از راه حلال تأمین مى شود، آلوده گناهان نمى گردد.
