با توجّه به جایگاه تقوا در قرآن و روایات، و اهمیّت فوق العاده و کم نظیر آن در سعادت انسان، لازم است در مورد حقیقت تقوا بیشتر بیندیشیم. دانشمندان و علما مثالهاى متعدّدى براى روشن شدن حقیقت تقوا بیان کرده اند، که هر کدام در جاى خود به فهم این مطلب کمک مى کند. امّا ما مثال متفاوتى در نظر گرفته ایم که مطلب را روشن تر مى کند. توجّه کنید:
شخصى سوار بر اسب سرکش یا شتر وحشى سرکشى مى شود که افسار و مهارى ندارد. این مرکب ممکن است در یک پرتگاه صاحب خود را پرت کند، وممکن است شروع به فرار کند و سوار خود را بر زمین بکوبد. براى کنترل این مرکب سوارى افسار و مهارى بر سر او مى زنند که این مهار در بین عربها بر دو گونه است. یک نوع آن افسارى است که از قطعه اى آهن تشکیل شده که در دهان مرکب قرار مى گیرد و طنابى به آن بسته مى شود و سر طناب به دست سوار داده مى شود. هر زمان مرکب چموشى کند طناب را مى کشد، تا مرکب بایستد و چون آهنى که در دهان مرکب قرار گرفته با کشیدن، مرکب را بسیار ناراحت مى کند، مرکب متوقّف مى شود. عربها این نوع افسار را «لجام» مى نامند. نوع دیگر به این شکل است که بینى شتر را سوراخ کرده، و ریسمانى را از آن عبور داده، و سر طناب را به دست سوارکار مى دهند. هر زمان اراده کرد شتر را متوقّف کند آن را مى کشد، و چون شتر احساس درد شدیدى مى کند مى ایستد. این نوع مهار در عرف عرب «زمام» نامیده مى شود.
تقوا بسان «لجام» و «زمام» و عقل آدمى بسان «راکب» و «سوارکار» و نفس انسان همانند آن «مرکب» است. اگر انسان تقوا داشته باشد هر زمان که نفس بخواهد سرکشى کند و به سوى گناه برود عقل با استفاده از زمام و لجام تقوا آن را متوقّف و مهار مى کند.
با این مثال هم حقیقت تقوا روشن مى شود، و هم اهمیّت آن بیش از پیش معلوم مى گردد. با توجّه به آنچه که گفته شد مى توان تقوا را در یک جمله کوتاه تعریف کرد: «تقوا وسیله بازدارنده نفس سرکش است».
