قسمهاى پنجگانه طبق تفسیرى که گذشت مربوط به مراسم معنوى حج مى شود. بدین جهت توضیحى، هر چند کوتاه، پیرامون این مراسم پرشکوه ضرورى به نظر مى رسد. در برنامه هاى اسلام، سه نوع اجتماع به چشم مى خورد:
1. اجتماع روزانه
نمازهاى پنجگانه هنگامى که به جماعت برگزار مى گردد، باعث مى شود که اهل هر محلّه اى روزى حداقل سه بار گردهم آیند. این گردهمایى از نظر اسلام بسیار با اهمیّت است، تا آنجا که اگر این گونه اجتماعات از ده نفر تجاوز کند، ارزش و ثواب آن قابل اندازه گیرى نیست.
به روایتى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در این زمینه توجّه کنید:
«جبرئیل به همراه هفتاد هزار فرشته، پس از نماز ظهر نزد من آمدند. جبرئیل گفت: پروردگارت سلام مى رساند، و دو هدیه برایت فرستاده است. پرسیدم: آن دو هدیه چیست؟ گفت:... و دیگرى خواندن نمازهاى روزانه به جماعت. پرسیدم: اى جبرئیل! ثواب نماز جماعت براى امّت من چقدر است؟ گفت: اگر دو نفر باشند، خداوند براى هر نفر در مقابل هر رکعت صد و پنجاه نماز منظور مى کند، و اگر سه نفر باشند ششصد نماز، واگر چهار نفر شوند، هزار و دویست نماز، و چنانچه پنج نفر باشند دو هزار و چهارصد نماز، و... و اگر از ده نفر بیشتر شوند، چنانچه تمام آسمانها کاغذ، و تمام دریاها مرکّب، و تمام درختان قلم، و تمام جنّ و انس و فرشتگان نویسنده شوند، قادر بر شمارش ثواب یک رکعت آن نخواهند شد...».
با توجّه به روایت پرمعناى فوق، سعى کنیم این اجتماع روزانه را براحتى از دست ندهیم.
2. اجتماع هفتگى
در این اجتماع تمام مردم شهر شرکت مى کنند; و تشکیل آن تا یک فرسخ از هر سمتى ممنوع است. جالب اینکه این اجتماع با ویژگیهاى مذکور، مخصوص پیروان مکتب اهل بیت است. زیرا اهل سنّت هر چند نماز جمعه مى خوانند، ولى نماز جمعه آنان همانند نماز جماعت در مساجد مختلف شهر برگزار مى گردد، و مثل نماز جمعه شیعیان در مکان واحدى اقامه نمى گردد. در این اجتماع، خطیب جمعه مسائل مورد نیاز مردم از قبیل مسائل اجتماعى، اخلاقى، سیاسى و مانند آن را در خطبه ها مطرح مى کند. توفیق شرکت در این اجتماع بزرگ را نیز نباید براحتى از دست داد.
3. اجتماع سالانه
شرکت کنندگان در این اجتماع بسیار متنوّع هستند. از کشورهاى مختلف اسلامى و غیر اسلامى، از نژادهاى مختلف، سیاه و زرد و سفید، عرب و فارس و ترک و دیگر مسلمانان، همه و همه به سمت سرزمین وحى حرکت مى کنند، تا در اجتماع سالانه حج شرکت کنند. هنگامى که انسان در مسجدالنّبى و مسجدالحرام در کنار مسلمانهاى دیگر کشورها قرار مى گیرد، که علیرغم تفاوتهاى فراوان در شکل ظاهرى و دیگر جهات، همه به سمت یک قبله نماز مى گزارند، و خداى واحدى را پرستش مى کنند، و بر رسالت پیامبر واحد شهادت مى دهند، و معتقد به جهان آخرت هستند، از خوشحالى در پوست خود نمى گنجد. امّا افسوس و صد افسوس که از این اجتماع بزرگ و بى نظیر حساب شده سالانه، بهره گیرى لازم نمى شود، که اگر چنین بود، قطعاً وضع مسلمانان به شکل دیگرى بود.
