سوگندهاى این سوره نیز سربسته است; علاوه براینکه مقسم له هم اجمال و ابهام دارد. اضافه بر این دو ابهام، رابطه بین مقسم به و مقسم له نیز سربسته است. و همان گونه که قبلا نیز گذشت، هدف از این اجمال و ابهام به جریان انداختن افکار مردم است. اساساً یکى از فلسفه هاى آیات متشابه قرآن بکار انداختن اندیشه و تفکّر مخاطبان آن است. اندیشه و تفکّر آن قدر مهم است که حضرت على(علیه السلام) مى فرماید: «اَلْفِکْرُ مِرْآةٌ صافِیَةٌ; فکر و اندیشه آیینه صاف و بدون زنگار است». اگر این آیینه با هوا و هوس آمیخته نشود مى توان راه سعادت را در آن دید، و در آن مسیر گام زد، و راه شقاوت و بدبختى را توسّط آن کشف کرد و آن را بست.
امام صادق(علیه السلام) مى فرماید: «اَلْفِکْرُ مِرْآةُ الْحَسَناتِ وَ کَفّارَةُ السَّیِّئاتِ; فکر آیینه رسیدن به حسنات و خوبیها، و کفّاره سیّئات است».
بهر حال، اسلام شدیداً طرفدار تفکّر و اندیشه است، چرا که گاه با یک لحظه تفکّر مسیر زندگى انسان عوض مى شود. همانند حرّ بن یزید ریاحى که تفکّر از او، که جهنّمى بود، یک بهشتى ساخت.
سوگندهاى پنجگانه و اعمال حج:
در مورد قسمهاى این سوره نیز تفسیرهاى مختلفى ارائه شده است. از جمله، برخى از مفسّران آن را به مراسم باشکوه زیارت خانه خدا تفسیر کرده اند.
(وَالْفَجْرِ); قسم به فجر صبحگاهان، هنگام درخشیدن اوّلین سپیدى که دل سیاهى شب را مى شکافد. منظور از فجر صبحگاهان، فجر صبح روز عید قربان است، چرا که در آن هنگام غوغاى عجیبى در مراسم حج برپاست، جمعیّت حاضر در مشعرالحرام، که منتظر طلوع فجر هستند، و همه در حال راز و نیاز با خداى خویش هستند، پس از طلوع فجر اندکى در مشعر وقوف کرده، سپس گروه گروه به سمت منى حرکت مى کنند; همچون سیلى خروشان و چشمه اى جوشان. مى روند تا در منى رمى جمرات، و سپس قربانى، و پس از آن تقصیر کنند. آرى! قسم به طلوع فجر صبح روز عید قربان که آن صحنه هاى پرشکوه و بیادماندنى در آن خلق مى شود.
(وَلَیَال عَشْر); و سوگند به شبهاى دهگانه که از اوّلین شب ذى الحجّه آغاز و به شب عید قربان ختم مى شود. در این ده شب جنب و جوش عجیبى در بین حجّاج به چشم مى خورد. عدّه اى که تازه به مکّه رسیده اند، مشغول اعمال عمره مفرده هستند. عدّه زیادى که فارغ از اعمال عمره شده اند، به طوافهاى مستحبّى مى پردازند. و عدّه اى نیز آماده رفتن به صحراى عرفات مى شوند.
قسم به آن ده شب و روزى که هنگامه جنب و جوش مسلمانان جهت مراسم زیارت خانه خداست.
(وَالشَّفْعِ وَالْوَتْرِ); قسم به زوج و فرد! این قسم نیز اشاره به مراسم حج است. منظور از «شفع» روز هشتم ذیحجّه است که حجّاج در آستانه حرکت به عرفات هستند. عدّه اى شب را در منى بیتوته مى کنند، و صبحگاهان به سمت عرفات حرکت مى نمایند، و عدّه اى نیز صبح روز هشتم از شهر مکّه عزم عرفات مى کنند.
و منظور از «وتر» روز نهم ذیحجّه است. آن روز که حجّاج در صحراى عرفات حال عجیبى دارند، مخصوصاً آن هنگام که دعاى عالیة المضامین عرفه قرائت مى شود. دعایى که بدون شک از والاترین دعاهاست. در آن صحرا و آن ساعات، به اهل معرفت شور و حالى مى دهد که قابل توصیف نیست، شور و حالى که در غیر آن مکان حاصل نمى شود.
آرى! سوگند به روز هشتم و نهم ذى الحجّه که دو روز پر مشغله و مملوّ از ذکر خداست.
(وَاللَّیْلِ إِذَا یَسْرِ); قسم به شب، هنگامى که (به سوى روشنایى روز) حرکت مى کند. منظور از این شب، شب دهم ذى الحجّه است، که غوغاى عجیبى دارد. غروب روز نهم ذى الحجّه که مراسم وقوف به عرفات پایان مى پذیرد، چند میلیون زائر از جا کنده مى شوند، و همچون سیلى خروشان به سمت مشعرالحرام حرکت مى کنند. حدود ده جادّه بزرگ و اتوبان براى ماشینها، و جادّه هاى فراوانى براى پیاده ها جهت عزیمت به مشعرالحرام در نظر گرفته شده است. امّا بر اثر کثرت زوّار، گاه طىّ مسیر کوتاه بین عرفات و مشعر 8 تا ده ساعت به طول مى کشد! هنگامى که انسان ترافیک سنگین و خسته کننده را پشت سر مى گذارد، و وارد صحراى مشعر مى شود، گویا
صحنه محشر را مشاهده مى کند، چیزى از دنیا و وابستگیهاى دنیا به چشم نمى خورد. حتّى خیمه هایى که در عرفات وجود داشت، و حجّاج در سایه آن استراحت مى کردند، در مشعر وجود ندارد. رییس و مرئوس، فقیر و ثروتمند، بالادست و زیردست، بزرگ و کوچک، همه با دو قطعه لباس ندوخته زمین را فرش، و آسمان را بالاانداز خود قرار داده، و مشغول ذکر خدا هستند. باید رفت و از نزدیک دید; چرا که حقیقتاً قابل توصیف نیست.
