سوگند به ماه تابان، سوگند به سحرگاهان، و سوگند به سپیده صبح که روز قیامت موضوع بسیار مهمّى است. قسم هاى سه گانه براى اهمیّت روز قیامت و توجّه به این موضوع خطیر است. دادگاهى که تمام اعمال انسان، حتّى کوچکترین اعمال خوب و بد وى را محاسبه، و سپس پاداش یا کیفر مى دهد (فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّة خَیْراً یَرَه * وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّة شَرّاً یَرَهُ). دادگاهى که قاضى آن خداوند متعال، کادر اجرایى آن فرشتگان، شهودش اعضاى بدن آدمى و زمین و زمان است. دادگاهى که هیچ سفارش و رشوه و هدیه اى نمى پذیرد. واقعاً چه روز با عظمتى است; روزى که افراد بدکار نامه اعمالشان را دریافت نموده، و فریاد مى زنند که اى کاش هرگز پرونده اعمالمان را ندیده، و شاهد این رسوایى نبودیم. اى کاش خاک بودیم و آفریده نمى شدیم و چنین روزى را نمى دیدیم. حقیقتاً روز قیامت روز بزرگى است (إِنَّهَا لاَِحْدَى الْکُبَرِ * نَذِیراً لِّلْبَشَرِ) روز قیامت براى انذار انسانهاست. آرى آن روز هم نذیر است و هم بشیر; براى مجرمان و بدکاران و معصیت کاران نذیر است و براى نیکوکاران و محسنین و مطیعان بشیر.
تناسب قسم (نور و ظلمت) با مقسم له (انذار و تبشیر) بسیار جالب است. همان گونه که نور و ظلمت از نعمتهاى الهى به شمار مى رود، بشارت وانذار نیز جزء نعمتهاى الهى است. حسّ «جلب منفعت» و «دفع مضرّت» در درون انسان وجود دارد، و این احساس ذاتى و فطرى است. خداوند متعال از اهرم دفع ضرر استفاده مى کند تا انسان را از دوزخ و عذاب الهى برهاند، و از اهرم جلب منفعت براى رساندن وى به بهشت و نعمتهاى بى بدیل آن استفاده مى کند. آرى! خداوند متعال با استفاده از دو اهرم جلب منفعت و دفع ضرر، و براى رساندن بشر به درجات بالاى قرب الى الله، او را انذار و تبشیر مى کند.
جالب اینکه انذار و تبشیر درباره همه انسانها حتّى پیامبران و امامان اعمال مى گردد. پیامبران و اولیا نیز از تخلّف فرمان الهى بیمناکند، لهذا آنها را انذار مى کند. آنان ممکن است بوسیله ترک اَولى مورد عتاب و عقاب پروردگار قرار گیرند، همان گونه که حضرت آدم(علیه السلام) بر اثر ترک اَولى از بهشت اخراج شد، و حضرت یونس(علیه السلام)بخاطر این کار گرفتار زندان شکم ماهى گردید، و حضرت یعقوب(علیه السلام) مبتلا به فراق یوسف(علیه السلام) گشت. بنابراین، پیامبران نیز نیازمند انذارند، تا گرفتار ترک اَولى نشوند.
ترک اَولى چیست؟
ترک اَولى گناه نیست، و گاه مکروه و مباح هم نمى باشد; بلکه مستحب است.
به دو مثال زیر توجّه کنید:
1. شخصى مى خواهد در ماه مبارک رمضان اطعام کند. در اطعام نیازمندان، همسایگان نیازمند نسبت به دیگر نیازمندان اولویّت دارند، هر چند اطعام آنان نیز مستحب است. حال اگر این شخص اطعام همسایگان را ترک نموده، و به دیگر نیازمندان اطعام کند مرتکب ترک اولى شده است. با اینکه کار حرام یا مکروه یا مباحى نکرده، بلکه کار مستحبّى انجام داده، و مستحب بالاتر را ترک نموده است.
2. در مسجدى پنجاه نفر به امام جماعت اقتدا مى کنند، امّا در مسجد محلّه دیگر 500 نفر در نماز جماعت شرکت مى کنند. در چنین فرضى شرکت در نماز جماعت دورتر، که جمعیّت بیشترى دارد، در اولویّت است. لهذا اگر شخصى نماز جماعت دورتر را ترک کند و در مسجد کم جمعیّت تر نماز بخواند، مرتکب ترک اولى شده، و مستحب بالاتر را ترک نموده است. هر چند آنچه انجام داده نیز مستحب بوده است. ترک اولى براى افراد عادى اشکال ندارد، امّا پیامبران و امامان نباید آن را بجا آورند. و اگر مرتکب آن شوند پروردگار آنان را مجازات مى کند. در مورد پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)و ائمه(علیهم السلام) ترک اولى نیز ندیده ایم.
نتیجه اینکه بشارت و انذار براى همه، حتّى پیامبران و امامان(علیهم السلام) نیز لازم است.
«(لِمَنْ شَاءَ مِنْکُمْ أَنْ یَتَقَدَّمَ أَوْ یَتَأَخَّرَ); خداوند نظام نور و ظلمت و بشارت و انذار را آفرید و در اختیار بشر قرار داد تا هر کس مى خواهد از این نعمتهاى الهى استفاده کند و به سمت جلو یعنى سعادت و خوشبختى و بهشت حرکت کند. و آنکه مى خواهد از حرکت باز ایستد و راه جهنّم و شقاوت و بدبختى در پیش گیرد.
شاعر در این باره مى گوید:
راهى بسوى جنّت فردوس مى رود *** راهى بسوى هاویه، این گه مخیّرى
و شاعر دیگرى گوید:
راهست و چاه و دیده بینا و آفتاب *** تا آدمى نگاه کند پیش پاى خویش
چندین چراغ دارد و بیراه مى رود *** بگذار تا بیفتد و بیند سزاى خویش
