آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

احتمال دارد كه قضيه «ساخت مسجد مقدس جمكران» به جهت تناسب آن با موضوع كتاب «تاريخ قم» در حاشيه اين كتاب نوشته شده و سپس به مرور زمان از حاشيه به داخل متن كتاب وارد شده است و از آنجا كه فتال نيشابورى در سال 508 به شهادت رسيده و دو قرن بعد از نويسنده كتاب «تاريخ قم» بوده كه معاصر شيخ صدوق است، لذا اين كتاب به شيخ صدوق نسبت داده شده است. مؤيد اين مطلب اينكه در زمان قديم چاپ نبوده و از روى هر كتاب رونويسى مى كرده اند و افرادى بودند كه حرفه آنها رونويسى بوده است هر چند خودشان عالم به مباحث آن كتاب نبوده اند.

درباره اين سؤال كه چرا کتاب «مونس الحزین» به شیخ صدوق(رحمه الله) نسبت داده شده است؟ بايد گفت: احتمال دارد كه قضيه «ساخت مسجد مقدس جمكران» به جهت تناسب آن با موضوع كتاب «تاريخ قم» در حاشيه اين كتاب نوشته شده و سپس به مرور زمان از حاشيه به داخل متن كتاب وارد شده است و از آنجا كه فتال نيشابورى در سال 508 به شهادت رسيده و دو قرن بعد از نويسنده كتاب «تاريخ قم» بوده كه معاصر شيخ صدوق است، لذا اين كتاب به شيخ صدوق نسبت داده شده است.
اين كار بسيار زياد اتفاق افتاده است كه صاحب «قاموس الرجال» نمونه هايى از آن را نقل مى كند. از آن جمله اينكه در كتاب «مقنعه» شيخ مفيد(رحمة الله عليه) در مورد حديث نماز استخاره ذات الرقاع آمده است: «و هذه الرواية شاذة».(1) ولى مرحوم مجلسى بعد از نقل كلام «مقنعه» مى گويد: سيد بن طاووس مى گويد: نزد من نسخه اى قديمى از كتاب «مقنعه» است كه تاريخ آن منطبق بر عصر شيخ مفيد است و در آن اين جمله: «و هذه الرواية شاذّه» وجود ندارد. لذا ممكن است كه برخى از حاشيه نويسان آن را در حاشيه كتاب نوشته؛ ولى به مرور زمان داخل در متن كتاب شده است.(2)
مؤيد اين مطلب اينكه در زمان قديم چاپ نبوده و از روى هر كتاب استنساخ (رونويسى) مى كرده اند و افرادى بودند كه حرفه آنها رونويسى بوده است هر چند خودشان عالم به مباحث آن كتاب نبوده اند.(3)