آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

هر چند «تقلید» در برخی از موارد صحیح و ممدوح است، لکن در مواردی نیز مذموم و نادرست است؛ مانند: 1- تقلید از آداب ناپسند گذشتگان، که در طول تاریخ سبب انحطاط و سقوط اقوام بسیاری شده است. مانند وابستگی به رسوم جاهلی و حفظ آیین های بت پرستی گذشتگان. 2- تقلید به جهت کسب شهرت، که از افراد فاقد اندیشه سالم سر می زند، چرا که از پشتوانه منطقی و عقلی کافی برخوردار نیستند. 3- تقلید در راستای تامین منافع حزبی، که عقل آن را نمی پسندد، اما به جهت تأمین منافع حزبی و جناحی، از آن رفتار غلط «تقلید» می کنند.

هر چند «تقلید» در برخی از موارد صحیح و ممدوح است؛ مثل تقلید جاهل از عالم در مسائل فقهی، لکن در برخی از موارد نیز صحیح به نظر نمی رسد. اینک نمونه هایی از این قبیل را ذکر می کنیم.

1- «تقلید» از آداب ناپسند گذشتگان

«تقلید» از رسوم و آداب جاهلی و ناپسند گذشتگان، باعث انحطاط و سقوط بسیاری از اقوام، در طول تاریخ گذشته است. حتی عمده عاملی که باعث گردید تا ملّت ها در برابر دعوت پیامبران(علیهم السلام) به توحید و یکتا پرستی بایستند، وابستگی به رسوم جاهلی و حفظ آیین های بت پرستی بر جای مانده از گذشتگان است. وقتی که پیامبران(علیهم السلام) به آنان می گفتند: چرا بت می پرستید؟ تنها پاسخ آن ها این بود که چون پدران ما آن ها را می پرستیدند ما نیز آن ها را می پرستیم. خداوند متعال در این باره می فرماید: «وَكَذَٰلِكَ مَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ فِي قَرْيَةٍ مِّن نَّذِيرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءَنَا عَلَىٰ أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَىٰ آثَارِهِم مُّقْتَدُونَ»(1)؛ (و این گونه در هیچ شهر و دیارى پیش از تو، انذارکننده اى نفرستادیم مگر این که ثروتمندان مست و مغرور آن گفتند: ما پدران خود را بر آیینى یافتیم و به آثار آنان اقتدا مى کنیم). آنان تقلید از پدران و گذشتگان خویش را سنتی می دانستند که باید پایدار بماند، هر چند دلیلی منطقی برای کار خود نداشتند و کار پدرانشان نیز جاهلانه و نابخردانه بود.

خداوند متعال در این باره می فرماید: «وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَيْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ شَيْئًا وَلَا يَهْتَدُونَ»(2)؛ (و هنگامى که به آنها گفته شود: از آنچه خدا نازل کرده است، پیروى کنید. مى گویند: نه، ما از آنچه پدران خود را بر آن یافتیم، پیروى مى نماییم. آیا اگر پدران آنها، چیزى نمى فهمیدند و هدایت نمى یافتند [باز هم باید از آنها پیروى کنند]؟!). اینان چون روز قیامت با عذاب الهی روبه رو می شوند بر کسانی که آن ها را الگوی خود قرار داده بودند نفرین می کنند و عذاب دو چندانی را از خدا برایشان می خواهند. خداوند متعال در این باره می فرماید: «يَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ يَقُولُونَ يَا لَيْتَنَا أَطَعْنَا اللَّهَ وَأَطَعْنَا الرَّسُولَا * وَقَالُوا رَبَّنَا إِنَّا أَطَعْنَا سَادَتَنَا وَكُبَرَاءَنَا فَأَضَلُّونَا السَّبِيلَا * رَبَّنَا آتِهِمْ ضِعْفَيْنِ مِنَ الْعَذَابِ وَالْعَنْهُمْ لَعْنًا كَبِيرًا»(3)؛ (در آن روز که صورتهاى آنان در آتش [دوزخ] دگرگون خواهد شد [پشیمان مى شوند و] مى گویند: اى کاش خدا و پیامبر را اطاعت کرده بودیم! * و مى گویند: پروردگارا! ما از سران و بزرگان خود اطاعت کردیم و ما را گمراه ساختند. * پروردگارا! آنان رااز عذاب، دو چندان ده و آنها را به طور کامل از رحمتت دور ساز!). پیامبر(صلی الله علیه وآله) نیز در حدیثی این نوع تقلید را مذمّت کرده و می فرماید: «امّتی نباشید که می گویند: اگر مردم خوب کردند ما نیز خوب خواهیم کرد و اگر مردم ظلم کردند ما نیز ظلم خواهیم نمود. ولی خود را آماده سازید که اگر مردم کار خوبی به جای آوردند شما نیز چنین کنید و اگر کار بد کردند شما چنین نکنید».(4)

2- تقلید به جهت کسب شهرت

گاهی انگیزه افراد در تقلید از دیگران کسب شهرت و موقعیت اجتماعی است. و برخی از افراد که شخصیت و هویت ثابت و مستقلّی در اجتماع ندارند در تکاپو هستند تا به شخصیتی مورد احترام و توجه مردم تبدیل گردند. از این رو، وقتی می نگرند که در جامعه تیپ های خاصی از افراد مشهورند و به اصطلاح چهره شده اند از آنان تقلید می کنند و تیپ و فرم رفتار و پوشش و آداب آن ها را برای خود برمی گزینند. بی تردید چنین تقلیدی که از افراد فاقد اندیشه سالم سر می زند، از پشتوانه منطقی و عقلی برخوردار نیست. چنین افرادی یا حوصله کافی برای فکر کردن و اندیشیدن ندارند و یا هنوز عقلشان به رشد کافی نرسیده که راهشان را با استدلال عقلانی برگزینند.

3- تقلید در راستای منافع حزبی

گاهی افرادی می دانند که اندیشه و یا رفتاری نادرست است و عقل آن را نمی پسندد و نه فقط فایده ای ندارد بلکه زیان هم دارد، امّا به جهت تأمین منافع حزبی و جناحی خود حاضرند از آن رفتار و کردار غلط تقلید کنند. بی شک این نوع تقلید با این انگیزه بی ارزش تر و حقیر تر از انگیزه حفظ آثار و سنت های نیکان و نیز کسب شهرت و اعتبار اجتماعی برای تقلید است. چنین رفتارهایی تازگی ندارد؛ به عنوان نمونه، خداوند متعال از قول حضرت ابراهیم علیه السلام نقل می کند که خطاب به مشرکان فرمود: «إِنَّمَا اتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْثاناً مَوَدَّهَ بَینِکُمْ فِی الْحَیاهِ الدُّنْیا»(5)؛ (شما غیر از خدا بت هایی را برای خود انتخاب کرده اید که مایه دوستی و محبت شما در زندگی دنیا باشد).(6)