مادیها مى گویند رؤیا چند علت میتواند داشته باشد:
الف ـ ممکن است خواب دیدن و رؤیا نتیجه مستقیم کارهاى روزانه انسان باشد، یعنى آنچه براى انسان در روزهاى گذشته روى داده به هنگام خواب در مقابل فکرش مجسم گردد.
ب ـ ممکن است یک سلسله آرزوهاى برآورده نشده باعث دیدن خوابهائى شود، همانطور که شخصى تشنه، آب در خواب مى بیند و کسى که در انتظار سفر کرده اى است آمدن او را از سفر بخواب مى بیند (و از قدیم گفته اند شتر در خواب ببیند پنبه دانه!...)
ج ـ ممکن است ترس از چیزى باعث شود که انسان خواب آن را ببیند زیرا مکرر تجربه شده است کسانى که از دزد وحشت دارند شب خواب دزد میبینند (ضرب المثل معروف دور از شتر به خواب و خواب آشفته نبین اشاره به همین حقیقت است).
«فروید» و پیروان مکتب فروید یکنوع تفسیر و تعبیر مادى دیگرى براى خواب دارند:
آنها طى مقدمات مشروحى اظهار مى دارند که: خواب و رؤیا عبارت است از ارضاى تمایلات واپس زده و سر کوفته اى که همیشه با تغییر و تبدیلهائى براى فریب «من» به عرصه خودآگاهى روى مى آورند.
توضیح اینکه: بعد از قبول این مسئله که روان آدمى مشتمل بر دو بخش است «بخش آگاه» (آنچه به تفکرات روزانه و معلومات ارادى و اختیارات انسان ارتباط دارد) و «بخش ناآگاه» (آنچه در ضمیر باطن به صورت یک میل ارضا نشده پنهان گردیده است) مى گویند:
بسیار مى شود امیالى که ما داریم و به عللى نتوانسته ایم آنها را ارضا کنیم و در ضمیر باطن ما جاى گرفته اند، به هنگام خواب که سیستم خودآگاه از کار مى افتد براى یک نوع اشباع تخیلى به مرحله خودآگاه روى مى آورند، گاهى بدون تغییر منعکس مى شود (همانند عاشقى که محبوب از دست رفته خود را در عالم خواب مشاهده میکند) و گاهى تغییر شکل داده و به صورتهاى مناسبى منعکس میشوند که در این صورت نیاز به تعبیر دارند.
بنابراین «رؤیاها» همیشه مربوط به گذشته است، و از آینده هرگز خبر نمى دهد، تنها میتوانند وسیله خوبى براى خواندن «ضمیرناآگاه» باشند، و به همین جهت براى درمان بیماریهاى روانى که متکى به کشف ضمیر ناآگاه است بسیار میشود که از خوابهاى بیمار کمک میگیرند.
بعضى از دانشمندان غذا شناس میان «خواب و رؤیا» و «نیازهاى غذائى بدن» رابطه قائل هستند و معتقدند که مثلاً اگر انسان در خواب ببیند از دندانش «خون» میچکد لابد ویتامین ث بدن او کم شده است! و اگر در خواب ببیند موى سرش سفید گشته معلوم میشود گرفتار کمبود ویتامین ب شده است!!.
و اما فلاسفه روحى تفسیر دیگرى براى خوابها دارند، آنها میگویند، خواب و رؤیا بر چند قسم است:.
1 ـ خوابهاى مربوط به گذشته زندگى و امیال و آرزوها که بخش مهمى از خوابهاى انسان را تشکیل میدهد.
2 ـ خوابهاى پریشان و نامفهوم که معلول فعالیت توهمّ و خیال است (اگر چه ممکن است انگیزه هاى روانى داشته باشد).
3 ـ خوابهائى که مربوط به آینده است و از آن گواهى مى دهد.
شک نیست که خوابهاى مربوط به زندگى گذشته و جان گرفتن و تجسم صحنه هائى که انسان در طول زندگى خود دیده است تعبیر خاصى ندارند، همچنین خوابهاى پریشان و به اصطلاح «اضغاث احلام» که نتیجه افکار پریشان، و همانند افکارى است که انسان در حال تب و هذیان پیدا میکند نیز تعبیر خاصى نسبت به مسائل آینده زندگى نمیتواند داشته باشد، اگر چه روانشناسان و روانکاوان از آنها به عنوان دریچه اى براى دست یافتن به ضمیر ناآگاه بشرى استفاه کرده و آنها را کلیدى براى درمان بیماریهاى روانى میدانند، بنابراین تعبیر خواب آنها براى کشف اسرار روان و سرچشمه بیماریها است نه براى کشف حوادث آینده زندگى.
و اما خوابهاى مربوط به آینده نیز داراى دو شعبه است، قسمتى خوابهاى صریح و روشن مى باشند که به هیچوجه تعبیرى نمى خواهند و گاهى بدون کمترین تفاوتى با نهایت تعجب، در آینده دور یا نزدیک تحقق مى پذیرد میباشد.
دوم خوابهائى است که در عین حکایت از حوادث آینده بر اثر عوامل خاص ذهنى و روحى تغییر شکل یافته و نیازمند به تعبیر است.
براى هر یک از این خوابها نمونه هاى زیادى وجود دارد که همه آنها را نمى توان انکار کرد، نه تنها در منابع مذهبى و کتب تاریخى نمونه هائى از آن ذکر شده بلکه در زندگى خصوصى خود ما یا کسانى که میشناسیم مکرر رخ داده است به اندازه اى که هرگز نمى توان همه را معلول تصادف دانست.
