تمام دانشمندان اسلام، خداوند را به اوصاف «سمیع» و «بصیر» ستوده اند، و این به خاطر آن است که این اوصاف کراراً در متن قرآن مجید آمده است.
ولى در تفسیر آن میان آنها گفتگو است:
محققان بر این عقیده اند که سمیع و بصیر بودن خداوند، چیزى جز علم و آگاهى او نسبت به «اصوات» و «مبصرات» یعنى «موجودات دیدنى» نیست، البته این دو واژه از آنجا که در آغاز براى قوه شنوائى و بینائى ما وضع شده، همیشه تداعى «گوش» و «چشم» را با خود دارد، ولى واضح است این الفاظ هنگامى که در مورد خداوند به کار مى روند، از مفاهیم جسمانى و آلات و ادوات، مجرد و برهنه مى شوند، چرا که ذات پاک او مافوق جسم و جسمانیات است.
البته این یک معنى مجازى نیست، و اگر هم آن را مجاز بنامیم مجاز مافوق الحقیقه (بالاتر از معنى حقیقى) است، زیرا او چنان احاطه و آگاهى به اصوات و مناظر دارد، و چنان همه این امور نزد او حاضرند که از هر گونه شنوائى و بینائى برتر و بالاتر است، ولذا خداوند در دعاها به عنوان اسمعُ السّامعینَ (از همه شنوندگان شنوده تر) وابصر الناظرین (از همه بینندگان بصیرتر) توصیف شده است.
ولى در میان جمعى از قدماى متکلمین این عقیده وجود داشته که اوصاف «سمیع» و «بصیر» غیر از صفت «علم» است، این عدّه ناچارند صفت سمیع و بصیر را زائد بر ذات خدا بدانند، و قائل به تعدد اوصاف ازلى باشند که این نوعى شرک است و گرنه سمیع و بصیر بودن خداوند چیزى جز عالم بودن او به اصوات و منظره ها نمى تواند باشد.
در بحار الانوار از امام صادق(علیه السلام) آمده است که شخصى خدمتش عرض کرد: مردى از دوستان شما اهل بیت پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى گوید: خداوند متعال همواره سمیع بوده به وسیله گوش، و بصیر بوده به کمک چشم! و عالم بوده به وسیله علم (زائد بر ذات) و قادر بوده، به قدرت (زائد بر ذات).
امام خشمگین شد و فرمود: مَنْ قالَ ذلِکَ وَ دانَ بِهِ فَهُوَ مُشْرِکٌ، وَ لَیْسَ مِنْ وِلایَتِنا عَلَى شَیْىء، اِنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالَى ذاتٌ عَلاّمَةٌ سَمیعَةٌ بَصیرَةٌ قادِرَةٌ: «کسى که این سخن را بگوید و به آن عقیده داشته باشد، مشرک است و بهره اى از ولایت ما ندارد، خداوند متعال ذاتى است عین عالم و سمیع و بصیر و قادر (و این صفات زائد بر ذات او نیست).
